อาณาจักร มายา ตั้งอยู่ในอเมริกากลาง มีพื้นที่บริเวณประเทศเม็กซิโกคาบเกี่ยวกับเบลีซและกัวเตมาลา มีความรุ่งเรืองช่วง 500 ปีก่อนคริสตกาลจนถึง ค.ศ. 1502 มีจุดศูนย์กลางอยู่ที่นครวากา  ปัจจุบันคือ เอลเปรู มีอายุร่วมสมัยเดียวกับอารยธรรมเตโอตีอัวกาน (Teotihuacán) ซึ่งถือว่าเป็นอาณาจักรที่ใหญ่มากเพราะมีพื้นที่กินถึงประเทศคือเม็กซิโก กัวเตมาลา และฮอนดูรัส

ตามประวัติ อาณาจักรแห่งนี้เจริญรุ่งเรืองไพศาลมาก มีอายุยาวนานนับได้ 2000 ปี ตั้งแต่คริสต์ศักราช 250  อาณาจักรมายาเป็นอาณาจักรแสนยิ่งใหญ่ที่ประกอบด้วยเมืองเอกหลายเมืองด้วยกันมีเมือง สำคัญหลายเมือง คือ เมืองติกัล (Tikal) เพเตน (Peten)ในประเทศกัวเตมาลา   ปาเลงกอ (Palenque)ในภาคใต้ของประเทศเม็กซิโก  เมืองโคปัน (Copan)ในประเทศฮอนดูรัส   เมืองอิทซา (Itzar) อักซ์มัล (Uxmal) และมายาปัน (mayapan)ในบริเวณคาบสมุทรยูคาตัน

เมืองของชาวมายาประกอบด้วยชุมชนเกษตรอยู่ชั้นนอก ชุมชนเมืองอยู่ชั้นในล้อมรอบจุดศูนย์กลางซึ่งเป็นบริเวณสิ่งก่อสร้างที่ใช้ ประกอบพิธีกรรมต่างๆ ซึ่งสิ่งก่อสร้างนั้นมีหลายแบบ เช่น ปิรามิด วิหารและปราสาทราชวัง ซึ่งสร้างจากศิลาล้วนๆ บ่งบอกความเจริญรุ่งเรืองของชาวมายาอย่างดี 
ตามประวัติศาสตร์ได้จารึกว่า มีความเจริญรุ่งเรืองสุดขีดในช่วงระหว่างปี ค.ศ. 250 – 950
ชาวมายันมีความรู้ด้านดาราศาสตร์ คณิตศาสตร์ และวิศวกรรมที่น่าทึ่ง สามารถทำนายเวลาเกิดสุริยุปราคาและจันทรุปราคาได้ล่วงหน้า สร้างปฏิทินใช้เอง รู้จักประดิษฐ์เลขศูนย์ใช้ในวิชาคณิตศาสตร์   ปกครองด้วยระบบกษัตริย์ มีเมืองใหญ่หลายเมือง แต่ละเมืองมีการสร้างพีระมิดขั้นบันไดไว้จำนวนมาก เพื่อใช้เป็นวิหาร สถานที่บูชาเทพเจ้า หรือใช้เป็นสุสาน บางเมืองยังมีสนามกีฬาอีกด้วย แต่แล้วอาณาจักรที่เจริญรุ่งเรืองมานับพันปีกลับล่มสลายไปอย่างรวดเร็วด้วยสาเหตุที่ยังคงเป็นปริศนาลึกลับอยู่ถึงปัจจุบัน
 
หลักฐานความรุ่งเรืองของอาณาจักรมายายังคงพบเห็นได้ในปัจจุบันจากพีรามิด และร่องรอยของสิ่งปลูกสร้างอื่นๆ ที่ถูกสร้างขึ้นจากก้อนหิน แต่ที่ทำให้อาณาจักรนี้ประสบความสำเร็จคือการเกษตรที่มีประสิทธิภาพ มันคือไร่ข้าวโพดที่เป็นอาหารหลักของผู้คนในยุคโบราณ
จากการวิเคราะห์ตะกอนจากใต้ทะเลสาบ Chichancanab ที่อยู่บนคาบสมุทร Yucatan ประเทศเม็กซิโก นักวิทยาศาสตร์พบการลดลงของปริมาณน้ำฝนในแต่ละปีถึงระดับ 50% ยาวนานกว่า 100 ปี ในช่วงระหว่างปี ค.ศ. 800 – 1,000 ในบางครั้งลดลงถึงระดับ 70%  ภัยแล้งดังกล่าวเป็นที่ทราบกันดีอยู่แล้ว แต่นี่เป็นครั้งแรกที่มีการระบุปริมาณน้ำฝน, ความชื้นสัมพัทธ์ และการระเหยของน้ำในเวลานั้น นอกจากนี้ยังเป็นครั้งแรกที่มีการวิเคราะห์แร่ธาตุต่างๆและการสร้างแบบจำลองเพื่อตรวจสอบบันทึกสภาพภูมิอากาศในช่วงอารยธรรมของชาวมายัน

งานวิจัยใหม่นี้วิเคราะห์จากแกนตะกอนดินซึ่งเป็นสิ่งที่นักวิทยาศาสตร์ด้านสภาพภูมิอากาศมักจะทำเพื่อกำหนดเงื่อนไขหรือเหตุการณ์ในอดีต โดยใช้ตะกอนโคลนโบราณเป็นเหมือน “แคปซูลเวลา” ทางธรณีวิทยา  โดยงานวิจัยก่อนหน้านี้แสดงให้เห็นว่าการตัดไม้ทำลายป่าของชาวมายันมีส่วนต่อการเกิดภัยแล้ง
Nick Evans นักศึกษาจากมหาวิทยาลัยแคมบริดจ์หนึ่งในทีมวิจัยบอกว่างานวิจัยนี้จะมีส่วนช่วยนักโบราณคดีเข้าใจถึงผลกระทบของภัยแล้งในสมัยโบราณที่มีต่อการเพาะปลูกของชาวมายันในช่วงที่เกิดวิกฤติ  ซึ่งมีศักยภาพในการเป็นแรงผลักดันให้เกิดปัญหามากมายที่อาจทำให้อารยธรรมถึงขั้นล่มสลายได้

ชิเชนอิตซา คือโบราณสถานที่สร้างขึ้นในสมัยอารยธรรมมายัน หรือระหว่างศตวรรษที่ 10 – 15 ปัจจุบันตั้งโดดเด่นเป็นสง่าอยู่เหนือคาบสมุทรยูคาตัน ทางตอนกลางของประเทศเม็กซิโก ชีเชนอิตซาเป็นวิหารที่โด่งดังที่สุดของชนเผ่ามายัน และถือเป็นศูนย์กลางด้านการเมืองและเศรษฐกิจของอารยธรรมมายันด้วย
ทางเหนือของคาบสมุทรยูคาตันเป็นพื้นที่แห้งแล้ง มีเพียงแม่น้ำใต้ดินเท่านั้นจึงเป็นแหล่งน้ำที่สำคัญของเมือง ซึ่งมีหลุมยุบที่เรียกว่า ซีโนเต้ (Cenote)
4 แห่งบริเวณเมืองชิเชนอิตซ่า จึงเป็นเหตุผลหนึ่งที่ทำให้ชาวมายันมาตั้งถิ่นฐานบริเวณนี้ และซีโนเต้ที่สำคัญของเมืองคือ Cenote Sagrado หรือซีโนเต้ศักดิ์สิทธิ์ คาดว่า มีการบูชายัญบริเวณที่นี่ และในปี 2015 นักวิทยาศาสตร์ยังเข้าตรวจสอบและคาดว่าใต้พีระมิดคูคุลคานมีซีโนเต้ซ่อนอยู่

สิ่งก่อสร้างภายในเมืองมีการก่อสร้างและต่อเติมขยายเมืองในภายหลังเรื่อยๆ สร้างจากหินและมีการทาสีแดง เขียว น้ำเงิน และม่วง โดยใช้แหล่งสีที่หาได้ง่ายๆในพื้นที่ ส่วนสถาปัตยกรรมประกอบด้วยสไตล์ Puuc และ Chenes  ปัจจุบัน ชีเชนอิตซา ได้รับการขนานนามให้เป็นมรดกโลก  1 ใน 7 สิ่งมหัศจรรย์ของโลกยุคใหม่ 

นักโบราณคดีคาดว่า ชีเชนอิตซาเคยเจริญรุ่งเรืองสูงสุดประมาณปี ค.ศ. 600-1200 ซึ่งนอกจากจะเป็นศูนย์กลางด้านการเมืองและเศรษฐกิจแล้ว ยังเป็นศูนย์กลางด้านศาสนาของคาบสมุทรยูคาตันด้วย  โบราณสถานแห่งนี้ประกอบด้วยอาคารหิน เช่น วิหารพีระมิด พระราชวัง หอดูดาว และโรงอาบน้ำ เป็นต้น แต่ราวต้นศตวรรษที่ 13 ชาวมายันก็ได้ละทิ้งอาณาจักรอันรุ่งเรืองแห่งนี้ไป จนกระทั่งพื้นที่แห่งนี้ถูกกลืนหายไปในป่าทึบ ซึ่งเหตุผลของการอพยพออกจากพื้นที่แห่งนี้ ยังไม่เป็นที่แน่ชัด
อีกหนึ่งสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ของชาวมายาหนึ่งในสถานที่ท่องเที่ยวที่มีชื่อเสียงและได้รับความนิยมมากของประเทศเม็กซิโก และยังเป็นส่วนหนึ่งของนครสมัยก่อนอารยธรรมสเปนและอุทยานแห่งชาติปาเลงเก (Pre-Hispanic City and National Park of Palenque) ซึ่งองค์การยูเนสโก (Unesco) ได้ประกาศให้เป็นมรดกโลกในปีค.ศ.1987
      
นครสมัยก่อนอารยธรรมสเปนและอุทยานแห่งชาติปาเลงเก เป็นสิ่งก่อสร้างที่สร้างโดยปากัล (Pakal) ปัจจุบันสถานที่แห่งนี้ได้กลายเป็นแหล่งท่อง เที่ยวที่มีความสำคัญและได้รับความสนใจจากเหล่านักโบราณคดีและนักท่องเที่ยวจากทั่วโลก ที่จะได้ชื่นชมความงดงามของฝีมือช่างที่ปรากฏในอาคารต่างๆ รวมทั้งภาพประติมากรรมนูนที่บอกเล่าเรื่องราวในปกรณัมของชาวมายา  หลุมศพ วิหารแห่งศิลาจารึก และอื่นๆ (Temple of the Inscriptions)