เป็นกลุ่มที่นิยมสร้างมากที่สุดในล้านนา
มีลักษณะสำคัญคือ
มีปราสาท - ประดิษฐานพระพุทธรูป
ด้านบน - ยอดเป็นเจดีย์
วิหารเปรียบเหมือนกุฏิของพระพุทธรูป
จึงเข้าไปภายในเพื่อไหว้พระพุทธรูปซึ่งเป็นสัญญลักษณ์แทนพระพุทธเจ้าได้
ในพุกามจะสร้างวิหารเป็นรูปจตุรมุข มีแกนกลางรับน้ำหนักหอสูงตรงกลางวิหาร
ทั้งสี่ด้านของแกนกลางประดิษฐานพระพุทธ - อดีตพุทธ
เริ่มจากทิศตะวันออก วนขวา คือพระ กกุสันธะ โกนาคม กัสสปะ สมณโคดม
ภายในมีทางเดินประทักษิณ เจาะช่องหน้าต่างให้คงามสว่างแก่ทางเดิน
หลังคาเป็นหลังคาลาดซ้อนชั้นลดหลั่นกันสามชั้น
ที่มุมหลังคาประดับสถูปิกะ

ส่วนล้านนานำแบบวิหารพุกามมาสร้างเป็นเจดีย์
เป็นเจดีย์ทรงสี่เหลี่ยม มีแกนกลางรับน้ำหนักของเจดีย์ที่อยู่ข้างบน
ดังนำมาสร้างเจดีย์ที่วัดนี้ ที่บอกว่าเป็นศิลปะพุกาม

สันนิษฐานว่าน่าจะสร้างขึ้นราวต้นพุทธศตวรรษ ที่ 19
เป็นเจดีย์ทรงปราสาท เพราะเรือนธาตุมีซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูป - ศิลปะพุกาม
ตรงกลางเจดีย์มีแกนกลางรับน้ำหนักยอดเจดีย์ - ศิลปะพุกาม
อาจเดินเข้าไปภายในได้ - ศิลปะพุกาม
หรืออาจเป็นซุ้มพระ มีมุกยื่นออกมา - จตุรมุข - ศิลปะพุกาม
เหนือขึ้นไปมาลาดเป็นหลังคาซ้อนชั้น เป็นฐานเพื่อวางเจดีย์ไว้ด้านบน - ศิลปะพุกาม

ฐานเขียงกลม 3 ชั้น
ฐานปัทม์ยืดต้วสูง มีบันไดขึ้นไปยังลานประทักษิณ มีมุกทั้งสี่ทิศ
เรือนธาตุมีซุ้มประตูเข้าไปได้ ... น่าจะมีพระพุทธรูปประดิษฐานรอบแกนกลางสี่ทิศ ...
แกนกลางนั้นใช้รับน้ำหนักส่วนยอดเจดีย์ด้านบน
เหนือหลังคาเรือนธาตุ มีร่องรอยของวงแหวนซ้อนลดหลั่นกันเป็นเจดีย์ที่หักหายไป

เป็นเจดีย์ทรงปราสาทยอดระฆังล้านนา
ฐานเขียงสี่เหลี่ยม สองชั้น - ประดับช้างล้อม คติลังกาคือช้างแบกจักรวาล
ฐานบัวยืดสูงเป็นเรือนธาตุประดิษฐานพระพุทธรูป - ทรงปราสาท
ถัดไปเป็นหลังคาลดหลั่นกันสามชั้น
บัวถลาแปดเหลี่ยม - นิยมตั้งแต่สมัยพญาแก้ว
องค์ระฆัง
บัลลังก์ยกเก็จ - ล้านนา : ลังกาจะเป็นสี่เหลี่ยมเท่านั้นไม่ยกเก็จ
ปล้องไฉน ปลี ลูกแก้ว

พระเจ้าติโลกปรากฎโปรดให้หมื่นด้ามพร้าคตสร้างเจดีย์ครอบเจดีย์ที่มีมาแต่เดิมในสมัยพญาแสนเมืองมา
เป็นเจดีย์ยอดเดียว บรรจุพระธาตุที่พระธรรมคัมภีร์นำมาจากลังกา
ถ้ายอดไม่หักลงจากแผ่นดินไหว จะสูง 80 เมตร หุ้มทองจังโก
ทรงระฆังน่าจะคล้ายวัดเชียงมั่น เพราะเห็นฐานบัวถาเป็นรูปแปดเหลี่ยม
การเรียงอิฐซุ้มโค้งที่เห็นที่ใต้ทางลาดด้านทิศเหนือของเจดีย์ ซ้ายมือในรูป
จะพบในสมัยพระเจ้าติโลก
เป็นช่องปากอุโมงค์เข้าภายในเจดีย์ - เมื่อก่อนเขาเล่ากันว่าเป็นอุโมงค์ต่อไปถึงถ้ำเชียงดาว

เจดีย์เชียงยัน - คณะศรีเชียงยัน ซึ่งครูบาศรีวิชัยเคยถูกกักบริเวณอยู่ที่นี่
อยู่นอกกำแพงด้านทิศเหนือของวัดพระธาตุหริภุญไชย
หรือเรียกว่า เจดีย์แม่ครัว - แม่ครัวช่วยกันออกเงินสร้าง
ตอนขุดค้นพบฐานเจดีย์ที่อยู่ในสมัยล้านนาแล้ว
ฐานสี่เหลี่ยม ลูกแก้วอกไก่คู่ ซุ้มจระนำสี่ด้าน
เหนือเรือนธาตุมีสถูปิกะ หรือ สถูปสี่องค์ที่มุม - เจดีย์ห้ายอด หรือ ปัญจรัตน
ตรงกลางเป็นฐานแปดเหลี่ยม มีลายลูกกรง - รั้วล้อมองค์สถูป
บัวปากระฆังเป็นพุ่มขนาดใหญ่
องค์ระฆังเป็นรูปหม้อดอก - ปูรณฆฏ - คาดรัดอก มีดอกประจำยามเป็นดอกไม้ทิศ
ยอดเป็นหม้อดอกซ้อนกันไปเรื่อย ๆ - อิทธิพลมอญโบราณ

ฐาน ประดับพระพุทธรูป 3 องค์ ขนาบด้วยเทวดา
วงโค้งของซุ้มไม่ใช่พุกาม แต่เป็นแบบเปอร์เซีย - ผ่านทางอยุธยาเมื่อ?
บัวฟันยักษ์ - พบได้ตามปราสาทหิน

องค์ระฆังเป็นหม้อดอกประดับดอกไม้ทิศลายดอกประจำยามเหมือนกัน
เหนือองค์ระฆังไปเป็นหม้อปูรณฆฏ และดอกบัวซ้อนชั้น

ซุ้มเพกา หรือ เครก เป็นซุ้มแก้ว แบบพุกาม
ซึ่งอาจส่งต่อมาจากการที่พุกามไปบูรณะโพธิมหาวิหารที่พุทธคยา แล้วเราได้ไปเห็นมา
เกียรติมุขยอดซุ้ม หลังบายนนิยมมาก

เศียรนาค - มาดูชัด ๆ แล้วคิดถึงเขมรโบราณ
ยักษ์แบก >> ทวารวดีหรือมอญโบราณก็มีคนแคระแบก

เจดีย์แบบวัดจามเทวี
ฐานเขียงแปดเหลี่ยม เรือนธาตุยืดขึ้นประดิษฐานพระพุทธรูปในซุ้มเครก
หลังคาซ้อน 3 ชั้น ท้องไม้เป็นรูปสี่เหลี่ยม ชั้นบนสุดเป็นซุ้มประดิษฐานพระพุทธรุป
รับองค์ระฆัง

ไม่ได้สร้างในสมัยพระเจ้าติโลก น่าจะสร้างภายหลัง
เพราะสร้างทับกำแพงแก้ว หรือ เวทิกาของวิหารเจ็ดยอด
ซุ้มหน้านางซ้อนชั้นมีปั้นลม - ล้านนา

ปล่อง หรือป่อง หมายถึงช่องหน้าต่าง
เป็นเจดีย์ 7 ชั้น - อาจเป็นเจดีย์ทรงหอปราสาทหรือถะแบบจีน แต่ถะจีนจะมี 5, 8, 11 ชั้น ไม่ใช่เจ็ดชั้น 

จากจารึกอักษรฝักขาม ระบุการสร้างเจดีย์วัดตะโปทารามว่าสร้างขึ้น จ.ศ. 854 คือ พ.ศ. 2035
ในรัชกาลของพญายอดเชียงราย
ว่า
พระยาอรรคราชภูมิบาลหมายถึงพญายอดเชียงรายได้ขึ้นครองเชียงใหม่
พระนางอะตะปาเทวีอัครมเหสี ได้ขอพระราชทานอนุญาตจากพระสวามีเพื่อสร้างวัดตะโปทาราม
พระนางได้อาราธนาพระสงฆ์ประมาณร้อยรูปมาชุมนุม พร้อมด้วยเสนาอำมาตย์ข้าราชการ
เพื่อประดิษฐานแก้วสามประการไว้ ณ วัดแห่งนี้
พิธีมีการอุทิศที่ดิน เงิน ทองคำ และข้าพระจำนวนมาก

การหาคำตอบถึงที่มาของรูปแบบ ยังไม่แน่ชัด
อาจารย์บางท่านก็คิดถึงสิ่งที่เป็นไปได้ ... เพราะการสร้างเจดีย์ต้องมีการอิงคัมภีร์ในศาสนา
ยกตัวอย่างเช่น
ถ้าใช้ระบบจักรวาลมาตีความ อาจตีความได้ว่า
7 ชั้น คือเขาพระสุเมรุ - สัตตบริภัณฑ์ 7 ลูก ล้อมเป็นวงกลม
เขาลูกข้างล่างจะสูงเป็นครึ่งหนึ่งของลูกข้างบน
หากมองด้านข้างจะเห็นเขาวงกลมซ้อนกัน 7 ลูก เขาลูกเตี้ยอยู่นอก เขาลูกสูงอยู่ใน
ตรงกลางสูงที่สุดที่เป็นยอดเจดีย์คือเขาพระสุเมรุ - เจดีย์จุฬามณี

เจดีย์วัดกู่เต้า มี 5 ชั้น ซุ้มแก้วประดิษฐานพระพุทธรูป
เราคิดว่า น่าจะเป็นเจดีย์ทรงกลม เป็นรูปหม้อดอก ปูรณฆฏซ้อนชั้น

รับเจดีย์แปดเหลี่ยม ไม่มีบัลลังก์แบบพม่า