โปรตุเกสเป็นชาติตะวันตกชาติแรกที่เข้ามามีอิทธิพลในภูมิภาคอินเดียและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ก่อนชาติอื่นๆ และทรงอิทธิพลในภูมิภาคมายาวนานถึงช่วงคริสต์ศตวรรษที่ ๑๗ ด้วยเหตุนี้จึงทำให้ภาษาโปรตุเกสกลายเป็นภาษากลาง (lingual franca) ที่ใช้ติดต่อกับชาติตะวันตกในภูมิภาคนี้ครับ

สำหรับสยามก็ปรากฏหลักฐานว่าใช้ภาษาโปรตุเกสเป็นภาษากลางติดต่อกับชาติตะวันตกมายาวนาน ในสนธิสัญญาไทย-ฝรั่งเศส พ.ศ. ๒๒๓๐ รัชกาลสมเด็จพระนารายณ์ยังต้องเขียนเป็น ๓ ภาษาคือ ภาษาไทย ภาษาฝรั่งเศส และภาษาโปรตุเกส   ในฉบับภาษาไทยมีการแปลทับศัพท์ภาษาโปรตุเกส เช่น เรียกตำแหน่งของราชทูตลา ลูแบร์ว่า "อิงวิยาโดรเอกโตรวิยารี" ซึ่งมาจากภาษาโปรตุเกสคือ enviado extraordinário ไม่ได้แปลจากฝรั่งเศสคือ envoyé extraordinaire จึงแสดงว่าในการแปลสนธิสัญญาฉบับภาษาฝรั่งเศส ได้แปลเป็นภาษาโปรตุเกสก่อนแล้วแปลเป็นภาษาไทยอีกต่อหนึ่ง




ในบันทึกของออกพระวิสุทสุนธร (ปาน) หรือ โกษาปาน เมื่อ พ.ศ. ๒๒๒๙ มีหลายคำที่เรียกทับศัพท์จากภาษาโปรตุเกส เช่น

- อีงบาศโคร มาจากภาษาโปรตุเกสคือ embaixador หรือ ambassador ในภาษาอังกฤษ แปลว่า ทูต

- ฝีดาวู มาจากภาษาโปรตุเกสคือ fidalgo (ฟิดาลกู) ตรงกับคำว่า hidalgo ในภาษาสเปน  หมายถึงชนชั้นผู้ดี

- อีศปาญะ มาจาก ภาษาโปรตุเกสคือ Espanha แปลว่าชาวสเปน

- ซัวเอศเลนเซีย มาจากภาษาโปรตุเกสคือ Suá Excellencia แปลว่า ฯพณฯ

บันทึกของพระอธิการ เดอ ชัวซีย์ (François Timoléon, abbé de Choisy) ชาวฝรั่งเศสที่เข้ามากรุงศรีอยุทธยาใน พ.ศ.๒๒๒๘ สมัยสมเด็จพระนารายณ์ ระบุว่าขุนนางไทยตอนนั้นสามารถพูดภาษาโปรตุเกสได้ทุกคน เรื่องนี้อาจฟังดูเกินจริงไปบ้าง จริงๆน่าจะพูดได้แค่ขุนนางกรมพระคลังที่มีหน้าที่ติดต่อกับชาวต่างประเทศโดยตรงมากกว่า แต่ก็สะท้อนให้เห็นได้ดีว่าภาษาโปรตุเกสเป็นภาษาหลักที่สำคัญ

และถึงแม้ว่าโปรตุเกสจะเสื่อมอำนาจในแถบนี้ไปแล้วก็ปรากฏว่าไทยยังคงใช้ภาษาโปรตุเกสมาถึงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น อย่างที่ปรากฏว่าสนธิสัญญาเบอร์นีในสมัยรัชกาลที่ ๒ ยังทำเป็น ๔ ภาษาคือไทย อังกฤษ โปรตุเกส มลายู  เช่นเดียวกับสนธิสัญญาไมตรีและพาณิชย์ (Treaty of Amity and Commerce) ค.ศ. ๑๘๓๓ ระหว่างสยามกับสหรัฐอเมริกาในสมัยรัชกาลที่ ๓ ยังต้องเขียนเป็น ๔ ภาษาคือ ภาษาไทย ภาษาอังกฤษ ภาษาจีน และภาษาโปรตุเกส   กว่าที่ภาษาอังกฤษจะเข้ามามีอิทธิพลในภูมิภาค ก็ช่วงยุคล่าอาณานิคมในคริสต์ศตวรรษที่ ๑๙ ครับ




ด้วยเหตุนี้ การเรียกชื่อประเทศส่วนใหญ่จึงไม่จำเป็นว่าจะต้องเรียกตามภาษาอังกฤษ แต่อาจเรียกด้วยชื่อที่ได้รับอิทธิพลมาจากภาษาอื่นได้ครับ  นอกจากนี้หลายประเทศสยามก็รู้จักมาก่อนติดต่อกับชาติตะวันตกเสียอีกครับ


อังกฤษ ปรากฏเรียกมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุทธยา (อาจมีสะกดเป็น อังกริด หรืออื่นๆ)  มีการสันนิษฐานว่ามาจากรากศัพท์เดิมคือ Angles   ส่วนตัวแล้วผมไม่คิดว่ามาจาก Inglês ในภาษาโปรตุเกสโดยตรง เพราะออกเสียงไม่เหมือนเสียทีเดียวครับ  และไม่น่ามาจาก anglais ในภาษาฝรั่งเศส เพราะคำนี้ปรากฏหลักฐานในภาษาไทยก่อนฝรั่งเศสเข้ามาในสยาม   แต่น่าจะรับมาจากอินเดียที่รับมาจากโปรตุเกสอีกต่อหนึ่ง เพราะในภาษาฮินดีเรียกชาวอังกฤษว่า aṅgrez (अंग्रेज़) หรือ aṅgrezī (अंग्रेज़ी)    

แต่ก็มีผู้เสนอว่าน่าจะมาจากคำว่า Anglish ในภาษาอังกฤษโดยตรง ซึ่งเป็นหนึ่งในคำที่ใช้เรียกชาวอังกฤษในภาษาพูด  โดยคำนี้มีความหมายถึงภาษาอังกฤษดั้งเดิมที่ไม่มีภาษาต่างประเทศเจือปน



ฝรั่งเศส เอกสารในสมัยสมเด็จพระนารายณ์ซึ่งเป็นยุคแรกที่ฝรั่งเศสเดินทางเข้ามาสยาม เรียกแยกระหว่างชื่อประเทศกับชื่อภาษาและชนชาติ โดยเรียกชื่อประเทศว่า ฝรังษ สันนิษฐานว่ามาจาก França ในภาษาโปรตุเกส   เรียกชื่อภาษาและชนชาติว่า ฝรังเสด  สันนิษฐานว่ามาจาก Francês ในภาษาโปรตุเกส   แต่ภายหลังเรียกรวมเป็น ฝรั่งเศส ทั้งหมด

ฝรังษ อาจเพี้ยนมาจากภาษาฝรั่งเศสโดยตรงก็ได้ เพราะบันทึกออกพระวิสุทสุนธรมีการแปลทับศัพท์ Vive le Roi de France ว่า "วีเลรัวเดฝรังษ" ตรงกัน ทั้งนี้ในคริสต์ศตวรรษที่ ๑๗ ยังใช้ภาษาฝรั่งเศสยุคกลาง (Middle french) ออกเสียงอักษร r เหมือน ร อยู่





โปรตุเกส  พระราชสาส์นสมเด็จพระเจ้าทรงธรรมส่งไปถึงอุปราชเมืองกัวเรียกว่า ปรตุการ  สนธิสัญญาไทย-ฝรั่งเศสสมัยสมเด็จพระนารายณ์เรียกว่า ปตุกการ  จดหมายเหตุรับราชทูตโปรตุเกส พ.ศ. ๒๓๒๙ สมัยรัชกาลที่ ๑ เรียก ฝารังปัศตุกัน  ซึ่งเข้าใจว่าเพี้ยนมาจาก Portugal ในภาษาโปรตุเกสโดยตรง

มาถึงสมัยรัชกาลที่ ๓-๔ ปรากฏเพี้ยนเป็น พุทะเกต พุทเกต  แต่ยังเรียกประเทศว่า ปะตูกัน ในรัชกาลที่ ๔ ปรากฏเรียก ปอตุกัล โปรตุคอล โปรคุเกส โปรตุเคส  จนกลายเป็น โปรตุเกส แบบปัจจุบัน  จึงเข้าใตว่าในสมัยรัตนโกสินทร์เปลี่ยนมาเรียกชื่อโปรตุเกสตามคำว่า Português แทน

รายละเอียดเกี่ยวกับคำเรียกชื่อโปรตุเกสในภาษาไทยอ่านเพิ่มเติมได้จากลิงค์ครับ http://siamportuguesestudy.blogspot.com/2010/12/blog-post_13.html



จีน โดยทั่วไปสันนิษฐานว่ามีรากศัพท์มาจาก ฉิน (秦) ซึ่งเป็นชื่อรัฐทางตะวันตกของจีนในสมัยโบราณตั้งแต่ ๙๐๐ ปีคริสตกาล ก่อนที่ขยายอำนาจรวมแผ่นดินเป็นหนึ่งเดียวแล้วสถาปนาราชวงศ์ฉินขึ้นเมื่อ ๒๒๑ ปีก่อนคริสตกาล  ในสำเนียงจีนเก่า (Old Chinese) มีการวิเคราะห์ว่าออกเสียง [dz]i[n]  ภาษาบาลี-ลันสกฤตเขียนว่า จีน (อ่านว่า จีนะ) ปรากฏในพระไตรปิฎกและวรรณกรรมโบราณของอินเดียก่อนคริสตกาลหลายชิ้น เช่น คัมภีร์อรรถศาสตร์ คัมภีร์มนูศาสตร์ มหาภารตะ จึงอนุมานได้ว่าชื่อนี้ใช้งานเตั้งแต่ก่อนคริสตกาลแล้ว และน่าจะก่อนที่ฉินสื่อหวงตี้สถาปนาจักรวรรดิด้วย      

นอกจากนี้ก็พบในภาษาเปอร์เซียคือ จีนี (Chīnī چین) หรือ จีน (Chīn) ซึ่งเชื่อว่าถูกส่งต่อให้ภาษาบาลีสันสกฤตอีกต่อหนึ่ง คำนี้ถูกส่งต่อให้ชาติตะวันตกโดยคำว่า China ปรากฏครั้งแรกว่าใช้งานโดยนักเดินเรือชาวโปรตุเกสสมัยต้นคริสตศตวรรษที่ ๑๖ นอกจากนี้ก็ยังมีการแผลงเรียกแตกต่างกันไปในหลายประเทศ  https://en.wikipedia.org/wiki/Names_of_China

สำหรับไทย เข้าใจว่ารับมาจากภาษาบาลี-สันสกฤต เพราะภูมิภาคอุษาคเนย์มีการติดต่อกับอินเดียมาตั้งแต่โบราณครับ



เกาหลี  มาจากชื่ออาณาจักร โครยอ (高麗) ที่ภาษาจีนกลางออกเสียงว่า เกาหลี  มีหลักฐานว่าสยามเคยเจริญสัมพันธไมตรีกับเกาหลีมาตั้งแต่ปลายสมัยอาณาจักรโครยอ จึงเป็นไปได้ที่สยามจะยังเรียกชื่อเดิมอยู่แม้ว่าอาณาจักรโครยอจะล่มสลายไปแล้วถูกแทนที่ด้วยโชซอนในเวลาต่อมาครับ https://ppantip.com/topic/38483115



ญี่ปุ่น สันนิษฐานว่ามาจาก 日本 คือชื่อประเทศญี่ปุ่นในภาษาจีนสำเนียงฮกเกี้ยน ออกเสียงว่า ยิดปุ้น Ji̍t-pún



พม่า   พม่ามีชื่อเรียกชนชาติของตนเองแต่โบราณคือ  มรน์มา (မြန်မာ) ซึ่งปัจจุบันออกเสียงว่า มฺยันมา/เมียนมา ซึ่งใช้งานแบบเป็นทางการ  อีกชื่อคือ พมา (ဗမာ) มักใช้เป็นภาษาพูดซึ่งเป็นการกร่อนเสียงมาจาก มฺยันมา อีกต่อหนึ่ง    พมา ก็คือคำว่า พม่า ในภาษาไทยสยาม  ส่วนภาษาไท-ลาวทางเหนือนิยมเรียกว่า ม่าน



กัมพูชา มีรากศัพท์มาจาก กัมโพช (काम्बोज) ในภาษาสันสกฤต ปรากฏในศิลาจารึกของกัมพูชาใช้เป็นชื่อเรียกอาณาจักรตั้งแต่สมัยเจนละ ว่า กัมพุช หรือ กัมวุช กัมพุชา กัมพูชา  ไทยรับมาจากเขมรโดยตรงครับ  https://www.facebook.com/1765culture/posts/958476237562197/


แถมให้อีกอันคือ ฮอลันดา  คำนี้ในเอกสารภาษาไทยโบราณเรียกว่า วิลันดา สันนิษฐานว่าเพี้ยนมาจาภาษามลายูคือ belanda มาปรากฏใช้ ฮอลันดา ในราวรัชกาลที่ ๔ ครับ

เหตุผลคือ เพราะเราติดต่อกับประเทศเหล่านั้นมานานก่อนภาษาอังกฤษจะเข้ามาในประเทศไทยเสียด้วยซ้ำ

จีน เกาหลี ญี่ปุ่น นั้นมาจากภาษาจีน
จีน มาจาก 秦 อ่านว่า Chîn ในภาษาหมิ่นใต้ หมายถึง ราชวงศ์ฉิน และ 秦 ก็ถูกภาษาสันสกฤตรับไปเป็น cīna (จีนะ) กลายเป็น China ฯลฯ
เกาหลี เหมือนชื่อ เกาหลี (Gāolí; 高麗/高丽) ที่แปล (ยุค)โค-รยอ ในภาษาจีนกลาง ส่วนคำว่า โค-รยอ ก็กลายเป็น Korea ในภาษาทางยุโรป
ญี่ปุ่น มาจาก 日本 อาจจะเป็นสำเนียงฮกเกี้ยน (ยิดปุ่น) หรือไม่ก็แต้จิ๋ว (หยิกปึ้ง)

พม่า ก็รับมาจากภาษาพม่าโดยตรง (ဗမာ)
ส่วน กัมพูชา มาจากภาษาสันสกฤต काम्बोज (kāmboja) ผ่านทางภาษาเขมรโบราณ