เมื่อกรุงศรีอยุทธยาล่มสลายใน พ.ศ. ๒๓๑๐ ตำราขนบธรรมเนียมในราชสำนักได้สูญหายไปมาก จนถึงสมัยกรุงธนบุรีและกรุงรัตนโกสินทร์รัชกาลที่ ๑ และ ๒ จึงได้ให้ข้าราชการผู้รู้แบบแผนธรรมเนียมครั้งกรุงศรีอยุทธยาประชุมกันแต่งตำราในราชสำนักขึ้นใหม่หลายเรื่อง ภายหลังได้มีการนำตำราหลายเรื่องมารวบรวมและตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๐ ในหนังสือลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ ภาคที่ ๑๙ ตำราแบบธรรมเนียมในราชสำนักครั้งกรุงศรีอยุธยา

หนึ่งในตำราสำคัญที่ถูกตีพิมพ์ไว้คือ “ตำราราชาภิเษกครั้งกรุงศรีอยุธยา” ที่แต่งขึ้นใน พ.ศ. ๒๓๒๖ ปีที่สองในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกย์ โดยข้าราชการผู้ใหญ่ ๔ ท่านคือ เจ้าพระยาเพ็ชรพิไชย เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี พระยาราชสงคราม และพระยาอุทัยมนตรี สำหรับเก็บรักษาไว้ในหอหลวง

เนื้อหาของตำราราชาภิเษกครั้งกรุงศรีอยุธยาคือ “กฎหมายซึ่งทำการพระราชพิธีราชาภิเษกครั้งในหลวงวัดประดู่” ซึ่งก็คือจดหมายเหตุพระราชพิธีราชาภิเษกของสมเด็จพระเจ้าอุทุมพรแห่งกรุงศรีอยุทธยานั่นเอง ซึ่งมีการบรรยายขั้นตอนการจัดพระราชพิธีไว้อย่างละเอียดครบถ้วน

ตำราฉบับนี้ยังบันทึกพระราชพิธีราชาภิเษกของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศและสมเด็จพระเจ้าเอกทัศแทรกไว้ด้วย แต่ไม่ได้รูปแบบสมบูรณ์ครบถ้วนเหมือนกับพระราชพิธีของสมเด็จพระเจ้าอุทุมพร สันนิษฐานว่าเพราะเหตุนี้ที่ทำให้ผู้แต่งเลือกนำพระราชพิธีราชาภิเษกของสมเด็จพระเจ้าอุทุมพรซึ่งมีความสมบูรณ์ที่สุดมาแต่งเป็นตำราสำหรับใช้เป็นแบบแผนปฏิบัติสำหรับราชสำนักกรุงรัตนโกสินทร์

สันนิษฐานว่าผู้แต่งตำราทั้ง ๔ เคยเป็นข้าราชการในสมัยกรุงศรีอยุทธยาที่มีโอกาสได้เห็นพระราชพิธีราชาภิเษกด้วยตนเอง เพราะสามารถบันทึกขั้นตอนของพระราชพิธีไว้อย่างละเอียด และยังมีข้อความตอนหนึ่งระบุไว้ว่า “ข้าพเจ้าจำได้แต่เพียงนี้ แล้วแต่จะโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม”

ในที่นี้ ผู้เขียนขอคัดลอกเนื้อหาจาก “ตำราราชาภิเษกครั้งกรุงศรีอยุธยา” ที่ตีพิมพ์ใน พ.ศ. ๒๔๙๓ จากหนังสือ ตำราแบบธรรมเนียมในราชสำนักครั้งกรุงศรีอยุธยา กับพระวิจารณ์ของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ มาให้ผู้อ่านได้ศึกษาเป็นความรู้ครับ

“วัน ๕ ๑๐ฯ ๒ ค่ำ จุลศักราช ๑๑๔๕ ปีเถาะ เบญจศก (พ.ศ. ๒๓๒๖) เจ้าพระยาเพ็ชรพิไชย เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี พระยาราชสงคราม พระยาอุทัยมนตรี นั่งพร้อมกันแต่งกฎหมายซึ่งทำการพระราชพิธีราชาภิเษกครั้งในหลวงวัดประดู่ไว้สำหรับหอหลวงฉะบับ ๑

ตั้งเตียงแว่นฟ้ามีเสาสี่เสามีเพดาน ตั้งบนพระที่นั่งสรรเพ็ชญ์ปราสาท มีพิธีสงฆ์พิธีพราหมณ์ เทียนไชยพระสังฆราชจุด เทียนราวในหลวงทรงจุดบูชาพระ พระไชย พระชันษา พระมนต์ภิเษก พระเต้าเงิน ๑ พระเต้าทอง ๑ พระเต้านาค ๑ พระเต้าสัมฤทธิ์ ๒ พระนพพระมหาสังข์ทักษิณาวัฏ พระเสมาธิบัติ ๑ พระฉัตรไชย ๒ พระเกาวพ่าย ๑ พระมหาธงไชย ๑ พระกระบี่ธุช ๑ พระแสงง้าวเจ้าพระยาแสนพลพ่าย ๑ พระแสงขอตีช้างล้ม ๑

เครื่องตั้งบนเตียงแว่นฟ้า หีบพระธำมรงค์ ลุ้งพระมาลาเบี่ยง ฉลองพระองค์เกราะ ๑ ฉลองพระองค์นวม ๑ พระเต้าเบญจคัพย์มีพระยันต์รอง ๕ พระมหาสังวาลพราหมณ์สร้อยอ่อน เศวตฉัตร ๑ ผ้ารัตกัมพล ๒ เบญจกกุธภัณฑ์ พระมหามงกุฎ ๑ พระขรรค์ไชยศรี ๑ พัชนีฝักมะขาม ๑ ธารพระกร ๑ ฉลองพระบาท ๑ รวม ๕ สิ่ง พระแสงปืนคาบชุดข้ามแม่น้ำสะโตง ๑ พระแสงหอกไชย พระแสงของ้าว พระแสงดาบชะเลย พระแสงเขนมีดาบด้วย พระแสงจักร พระแสงตรีศูล พระแสงเกาทัณฑ์

ชีพ่อพราหมณ์ตั้งพระอิศวร ๑ นางอุมาภควดี ๑ พระนารายณ์ ๑ นางลักษมี ๑ รวม ๔ ทำพิธีพราหมณ์ด้วยทั้ง ๓ วัน เจ้าพนักงานปลูกโรงพระกระยาสนานข้างพระที่นั่งสรรเพ็ชญ์ปราสาทเป็นพระมณฑป มีนาคช่อห้อยช่อตั้งมีใบโพธิ์ห้อย หลังคาบุแผงปูผ้าขาวนอก มีเพดานผ้าขาวมีดอกจำปาทองห้อย มีม่านขาวและมณฑปหุ้มผ้าขาว มีราชวัตรฉัตรธง ฉัตรเงิน ฉัตรทอง ฉัตรนาค ฉัตรเบญจรงค์ ต้นกล้วย ต้นอ้อย ดอกหมาก ดอกมะพร้าว ประดับตามธรรมเนียม มีเตียงลาดเสื่ออ่อน ผ้าขาวปูข้างบนเสื่ออ่อน ถาดทองแดงปากกว้าง ๓ ศอกตั้งบนผ้าขาว เมื่อแรกตั้งการพระราชพิธี ๓ วันนั้น ในหลวงทรงพระภูษาลายพื้นขาวฉลองพระองค์กรอง ทรงพระมาลาเส้าสูงสี่กุหร่า เสด็จเพลาบ่ายไปทรงฟังสวดทั้ง ๓ วัน ทรงพระมหามงคล

มีกฎหมายเจ้าหมื่นไวยวรนาถ ทำโคลงว่า เมื่อล้นเกล้าล้นกระหม่อมในพระบรมโกศขึ้นปราบดาภิเษก ปีฉลู เอกศกนั้น ตั้งการพระราชพิธีสงฆ์พิธีพราหมณ์บนพระที่นั่งพิมานรัตยาวังหน้า เจ้าพนักงานทำการและตั้งเครื่องทั้งปวงเหมือนกัน ผิดกันแต่ไม่ตั้งพระภัทรบิฐ ไม่ถวายเบญจกกุธภัณฑ์ ตั้งแต่ตั่งใหญ่น้อยแปดทิศ เสด็จขึ้นบนตั่งกลาง พราหมณ์ถวายน้ำพระมหาสังข์ ถวายราชสมบัติ ถวายเมือง ถวายเวทมนต์ แล้วถวายไชย

เมื่อครั้งในหลวงพระที่นั่งสุริยามรินทรขึ้นผ่านพิภพนั้น หาเสด็จขึ้นบนพระภัทรบิฐไม่ เสด็จขึ้นแต่บนตั่งอัฐทิศ ทำอย่างในหลวงในพระบรมโกศ ข้าพเจ้าจำได้แต่เพียงนี้ แล้วแต่จะโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม”

.

พระราชพิธีบรมราชาภิเษกในสมัยรัตนโกสินทร์ได้ใช้พระราชพิธีราชาภิเษกของสมเด็จพระเจ้าอุทุมพรมาเป็นต้นแบบ แต่ไม่ได้เหมือนกันทุกประการ เพราะมีการเพิ่มขั้นตอนหรือปรับปรุงแก้ไขรูปแบบของพระราชพิธีให้มีความเหมาะสมกับยุคสมัยทุกรัชกาลมาโดยตลอดจนถึงรัชกาลปัจจุบันครับ

-----------------------------------------------------

เอกสารอ้างอิง
- ตำราแบบธรรมเนียมในราชสำนักครั้งกรุงศรีอยุธยา กับพระวิจารณ์ของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. พระนคร, พิมพ์ในงานพระศพพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประภาพรรณพิไลย, ๒๔๙๓.

-----------------------------------------------------
หมายเหตุ : บทความทั้งหมดเรียบเรียงโดยผู้ดูแลเพจวิพากษ์ประวัติศาสตร์ ผู้ดูแลเพจขอสงวนสิทธิไม่อนุญาตให้นำข้อมูลที่เผยแพร่ในเพจไปแก้ไข คัดลอก ดัดแปลง ทำซ้ำ เผยแพร่ต่อ และห้ามนำไปแสวงหาผลกำไรทางพาณิชย์โดยเด็ดขาด หากมีความประสงค์จะขอบทความของเพจวิพากษ์ประวัติศาสตร์ไปเผยแพร่ต่อด้วยวิธีการใดๆ ก็ตามต้องได้รับการยินยอมจากผู้ดูแลเพจวิพากษ์ประวัติศาสตร์ในทุกกรณี ยกเว้นแต่การแชร์ (share) ในเฟสบุ๊คที่สามารถกระทำได้โดยไม่ต้องขออนุญาต

สามารถอ่านบทความนี้และบทความอื่นๆ เพิ่มเติมได้ที่ "เพจวิพากษ์ประวัติศาสตร์" ของผมนะครับ
https://www.facebook.com/WipakHistory/posts/2171772219552903