หาผู้ไม่ได้เหรอ ก็ท้องเองซะสิ: Parthenogenesis การตั้งครรภ์แบบเวอร์จิ้น

กระทู้สนทนา

ชีววิทยา สัตว์ป่า พันธุกรรม (Heredity) สัตว์เลื้อยคลาน

ในปี 2006 ที่สวนสัตว์ลอนดอน ประเทศอังกฤษ มังกรโคโมโดเพศเมียตัวหนึ่งชื่อ Sungai ออกไข่มา 22 ฟองซึ่งก็ไม่ถือเป็นเรื่องแปลกที่สัตว์เพศเมียจะวางไข่โดยไม่ได้รับการผสมจากเพศผู้ ทว่าไข่ 4 ฟองกลับฟักตัวออกมา ลูกมังกรทั้งสี่นั้นเป็นเพศผู้ทั้งหมด เรื่องนี้สร้างความประหลาดใจให้กับเจ้าหน้าสวนสัตว์อย่างมากเพราะ Sungai เป็นโคโมโดเพียงตัวเดียวในสวนสัตว์ มันอยู่ที่สวนสัตว์ลอนดอนมากว่าสองปีครึ่งโดยไม่ได้เจอโคโมโดตัวอื่นเลย แม้ว่าสัตว์เลื้อยคลานบางชนิดจะสามารถเก็บสเปิร์มของเพศผู้ไว้ได้หลายปีหลังผสมพันธุ์ แต่ลูกๆของ Sungai กลับมีพันธุกรรมที่เหมือนแม่แบบเป๊ะๆ

ในปีเดียวกันนี้เองมังกรโคโมโดเพศเมียอีกตัวหนึ่งชื่อ Flora ที่สวนสัตว์เชสเตอร์ก็วางไข่ออกมา 11 ฟองโดยไม่ได้รับการผสมเช่นกัน และ 8 ฟองในนั้นก็มีการพัฒนาแล้วฟักออกมาเป็นตัวผู้ จึงนำไปสู่ข้อสรุปที่ว่ามังกรโคโมโดเพศเมียสามารถสืบพันธุ์ได้โดยไม่ต้องรับการผสมจากเพศผู้ หรือที่เรียกกันว่า Parthenogenesis

_{Flora แม่มังกรจากสวนสัตว์เชสเตอร์ ไม่เคยเจอตัวผู้ แต่มีลูกชายถึงแปดตัว}

Parthenogenesis: การตั้งครรภ์บริสุทธิ์

การที่สัตว์จะมีลูกหลานสืบทอดพันธุ์นั้น เราจะคุ้นเคยกันดีว่าจะต้องมีเพศผู้และเมียมาเล่นกิจกรรมเข้าจังหวะกัน ก่อนที่เพศเมียจะตั้งท้องและให้กำเนิดลูกในเวลาต่อมา เรารู้จักกันในชื่อการสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ (sexual reproductive) แต่ถ้าสัตว์ชนิดนั้นมีแต่เพศเมียล่ะ หากไม่มีเพศผู้อยู่หรือมีสัตว์เพศเมียเพียงตัวเดียวอยู่บนเกาะอันห่างไกล สัตว์ชนิดนั้นจะไร้ทายาทและสูญพันธุ์ไปโดยสิ้นเชิงหรือไม่ ในบางสายพันธุ์ก็ไม่

สัตว์เพศเมียบางชนิดมีความสามารถในการสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ (asexual reproductive) โดยการพัฒนาเอมบริโอหรือตัวอ่อนขึ้นมาจากเซลล์ไข่ที่ไม่ได้ปฏิสนธิ ลักษณะแบบนี้เราเรียกว่า Parthenogenesis

Parthenogenesis มีที่มาจากศัพท์ในภาษากรีกสองคำ คือ “parthenos” ที่แปลว่าพรหมจรรย์ และ “genesis” ที่แปลว่าการกำเนิดหรือการสร้างสรรค์ (Parthenon ยังเป็นชื่อวิหารประจำตัวของเทพีอธีนาของกรีก เทพีแห่งสติปัญญา การศึกและเป็นเทพีพรหมจรรย์อีกด้วย)

การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศนี้พบได้บ่อยในสัตว์จำพวกแมลง เช่น เพลี้ยอ่อน ตั๊กแตนกิ่งไม้ ผึ้งบางชนิด แมลงสาบ! แต่ในสัตว์มีกระดูกสันหลังเองก็สามารถพบได้ใน ปลา สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก สัตว์เลื้อยคลาน แม้กระทั้งในนก (ไก่งวง) ในสัตว์ปกติจะได้รับโครโมโซมมาจากพ่อและอย่างละครึ่ง แต่ในสัตว์ที่เกิดจาก parthenogenesis นี้จะได้รับโครโมโซมจากแม่เพียงอย่างเดียว ซึ่งอาจมีจำนวนโครโมโซมเท่ากับของแม่ (full clone) หรือครึ่งหนึ่งของแม่ (half clone)

_{ปลาฉนากก็สามารถให้กำเนิดลูกได้โดยไมาต้องผสมพันธุ์}

ปรากฏการณ์นี้พบได้ไม่บ่อยในสัตว์ชั้นสูง มีรายงานว่าสัตว์มีกระดูกสันหลังประมาณ 70 ชนิดสามารถให้กำเนิดลูกด้วยวิธี parthenogenesis ได้ แต่จะทำก็ต่อเมื่อขาดแคลนเพศตรงข้ามอย่างรุนแรง เพื่อการดำรงรักษาเผ่าพันธุ์เพศเมียจึงจำเป็นต้องสืบพันธุ์โดยไม่พึ่งเพศผู้

ในกรณีของมังกรโคโมโดนั้นเป็นประโยชน์อย่างยิ่งเพราะประชากรของมังกรโคโมโดนั้นมีจำนวนลดน้อยลงมาก ประมาณกันว่ามีเพียงสามพันกว่าตัวในธรรมชาติ หากบนเกาะใดเกาะหนึ่งมีเพศเมียเพียงตัวเดียว ลูกที่ออกมาเป็นเพศผู้ทั้งหมด ซึ่งแตกต่างจากมนุษย์เพราะโครโมโซมที่กำหนดเพศของโคโมโดนั้นคือ WZ ในเพศเมียมีทั้ง W และ Z ขณะที่เพศผู้มีเพียง ZZ แม่มังกรจึงสามารถวางไข่ให้เป็นทั้งเพศผู้และเพศเมีย เมื่อถึงคราวจำเป็นที่ไม่มีเพศผู้จากภายนอกเพิ่มเข้ามา ตัวแม่ก็จะผสมพันธุ์กับลูกๆเพศผู้ที่มันให้กำเนิดและสืบทายาทต่อๆไป