นิลพัทเป็นพญาวานรที่มีฤทธิ์เกร่งกล้ามากไม่ยอมไหว้ใครเว้นแต่พระอิศวร และพระนารายณ์เท่านั้น ครั้นเมื่อหนุมาน
ได้สะกดจับท้าวมหาชมพู มาเฝ้าพระรามนั้น นิลพัทได้ตามมาและแปลงกายเป็นแมลงวัน
จะเข้าช่วยแก้ท้าวมหาชมพู จนเมื่อรู้ว่าพระรามเป็นพระนารายณ์จึงยอมสวามิภักดิ์ แต่ก็มีความผูกใจเจ็บหนุมานตลอดเวลา
จนครั้งที่พระรามให้พลลิงจองถนนข้ามไปกรุงลงกา หนุมานกับนิลพัทได้เกิดการวิวาท แต่ไม่มีใครแพ้ชนะ พระรามพิโรธมาก
สั่งภาคทัณฑ์ให้หนุมานเป็นผู้จองถนนให้สำเร็จ  ส่วนนิลพัทให้ไปครองเมืองขีดขินมีหน้าที่ส่งเสบียงอาหาร จนเมื่อเกิดศึกลงกาครั้งที่ ๒