ขันทีมีปรากฏอยู่ในกฎมณเฑียรบาลที่ตราในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนารถ จึงอนุมานได้ว่าน่าจะมีมาตั้งแต่สมัยนั้นแล้ว โดยน่าจะมีการนำเข้ามาจากต่างประเทศ ซึ่งในสมัยอยุทธยาตอนต้นน่าจะเป็นชาวจีน หรืออาจมีมุสลิมด้วย

ส่วนในสมัยสมเด็จพระนารายณ์พบหลักฐานว่ามีการนำเข้าขันทีมาจากแถบอินโด-อิหร่านเป็นหลักเพราะมีความสัมพันธ์อยู่มากในช่วงนั้น (ก่อนจะถูกแทนที่ด้วยฝรั่งเศส) และสมเด็จพระนารายณ์ก็ทรงโปรดวัฒนธรรมอินโด-อิหร่านมากทั้งเรื่องอาหาร สถาปัตยกรรมหรือการแต่งกาย แต่ขันทีไม่น่าจะมีในทุกรัชกาล น่าจะขึ้นอยู่กับพระราชนิยมของพระมหากษัตริย์เป็นองค์ๆไปมากกว่า ซึ่งลา ลูแบร์ได้บันทึกไว้ว่า

"ในส่วนห้องที่ประทับ  ตัวเจ้าพนักงานล้วนเป็นผู้หญิงทั้งสิ้น  เป็นผู้แต่งที่พระบรรทมและแต่งเครื่องพระกระยาหาร  ผู้ส่งอาหารจะจัดส่งเครื่องโภชนาหารให้แก่ขันที นำไปให้แก่ผู้หญิง ห้องเครื่องต้น  นางพนักงานหน้าเตาที่ปรุงพระเครื่องต้นนั้น จะใช้เกลือหรือเครื่องเทศ ก็ต้องชั่งน้ำหนัก"

"บรรดาผู้หญิงในวังหลวง จะออกไปไหนไม่ได้ นอกจากตามเสด็จ ฯ พวกขันทีก็เหมือนกันไม่ออกไปภายนอก  ว่ากันว่ามีขันทีอยู่เพียง ๘ - ๑๐ คน เท่านั้น  มีทั้งคนผิวขาวและคนผิวดำ"



นักเทษขันทีในไทยจึงรับราชการอยู่ในฝ่ายในเท่านั้นและมีจำนวนน้อยจึงไม่ได้มีอิทธิพลเหมือนขันทีในราชสำนักจีน มีในกฎมณเฑียรบาลว่าเวลาพระมหากษัตริย์เสด็จราชานุกิจถานาเทวี หรือเสด็จพระที่นั่งจะมีนักเทษขันทีเฝ้าอยู่ที่เฉนียง (เฉลียง?) นอกร่วมกับพวกมหาดเล็ก ยังมีพระไอยการอีกว่านักเทษขันทีห้ามออกไปนอกด่านขนอน (ด่านเก็บภาษี)

ในพระอัยการนาพลเรือนมีระบุเกี่ยวกับหน่วยงานของขันทีไว้เป็นกรม โดยมีตำแหน่งดังนี้
ออกพระศรีมะโนราชภักดีศรีปรัยวัล  นา ๑๐๐๐
หลวงราชาชานภักดี                          นา ๕๐๐
ปลัดจ่านุชิด ปลัดพิพิท ปลัดมระกฏ
หลวงศรีมโนราชภักดีศรีองคเทพ      รักษาองค ขันที นา ๑๐๐๐
หลวงเทพชำนาญภักดีศรีเทพรักษา   องครักษ ขันที   นา ๑๐๐๐


ขันทีไม่น่าจะมีในทุกรัชกาล น่าจะขึ้นอยู่กับพระราชนิยมของพระมหากษัตริย์แต่ละพระองค์มากกว่า แต่เป็นไปได้ที่จะยังมีในสมัยอยุทธยาตอนปลายอยู่ เพราะพบภาพจิตรกรรมของขันทีมุสลิมจำนวนมากอยู่ในฝ่ายในแต่งกายโพกผ้าเหมือนมุสลิมเปอร์เซียหรือโมกุล ในจิตรกรรมสมัยธนบุรีและรัตนโกสินทร์ก็ยังมีอยู่แต่ไม่น่าจะมีการใช้งานจริงแล้ว น่าจะเป็นการวาดโดยอิงตามขนบโบราณมากกว่าครับ


จิตรกรรมสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ในสมุดภาพไตรภูมิสมัยธนบุรี ฉบับกรุงเบอร์ลิน มีขันทีมุสลิมอยู่บริเวณมุมซ้ายล่าง


ภาพลายรดน้ำในหอเขียนวังสวนผักกาด สมัยสมเด็จพระนารายณ์แต่น่าจะทำซ่อมในสมัยหลังด้วย มีฉากกั้นรูปขันทีมุสลิมอยู่ ข้างล่างเป็นมหาดเล็กกำลังเตรียมของถวายพระ



อีกรูปต่อเนื่องจากภาพบนเป็นขันทีมุสลิมถือหวายจะหวดมหาดเล็กที่มาแอบดูพวกนางในที่อยู่หลังม่านที่กั้นอยู่



รายละเอียดเพิ่มเติมอ่านได้ตามลิ้งค์ด้านล่างครับ
https://www.facebook.com/WipakHistory/posts/1579212275475570