สวัสดีครับ ผมมาจากโครงการแก้ไขปัญหาโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เป็นโครงการที่เกิดขึ้นในวาระครบรอบ 50 ปีมหาวิทยาลัยขอนแก่น ทางโครงการได้ผลิตการ์ตูนให้ความรู้เกี่ยวกับโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีมาระยะหนึ่ง เลยอยากเผยแพร่ให้กับประชาชนทั่วไปเพื่อให้เกิดการเฝ้าระวังและป้องกันปัญหาเรื่องนี้ไปด้วยกัน

“มะเร็งท่อน้ำดี (cholangiocarcinoma หรือ CCA)” คือ มะเร็งที่เกิดจากความผิดปกติของเซลล์เยื่อบุท่อน้ำดีทั้งในและนอกตับ มะเร็งที่เกิดในท่อน้ำดีในเนื้อตับจะถูกเรียกเป็น "มะเร็งท่อน้ำดีในตับ" (intrahepatic CCA) ส่วนที่เกิดกับท่อน้ำดีนอกตับเรียก "มะเร็งท่อน้ำดีนอกตับ" (extrahepatic CCA) และมะเร็งที่เกิดกับตำแหน่งที่ท่อน้ำดีออกจากตับพอดีเรียกเพอริไฮลาร์ (perihilar)

มะเร็งท่อน้ำดีของคนไทยโดยเฉพาะคนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือนั้นเกิดจากอุปนิสัยที่ชอบรับประทานปลาน้ำจืดมีเกล็ดแบบสุกๆดิบๆโดยการปรุงอาหารที่ไม่ถูกสุขลักษณะ เช่น ปราร้าดิบ ก้อยปลา ส้มปลา ซึ่งมีพยาธิใบไม้ตับ (Opisthorchis viverrini) อาศัยอยู่ใต้เกล็ด พยาธิใบไม้ตับที่เข้าสู่ระบบทางเดินอาหารจะเข้าไปอาศัยอยู่ที่ท่อน้ำดี ทำให้เกิดการติดเชื้อของพยาธิใบไม้ตับในท่อน้ำดีและเกิดการอักเสบเรื้องรัง ส่งผลให้เกิดการก่อมะเร็งอย่างช้าๆโดยใช้เวลาประมาณ 20-30 ปี ซึ่งคนที่ถูกพบว่าป่วยเป็นมะเร็งส่วนใหญ่จะเป็นระยะสุดท้ายซึ่งรักษาได้ไม่ทันท่วงที โรคร้ายนี้จึงเป็นภัยเงียบของคนไทยที่อยู่คู่กันมาช้านาน

จากการประมาณการพบว่าคนอีสานกว่า 20 ล้านคน มีผู้ติดพยาธิใบไม้ตับเนื่องจากเคยรับประทาน ปลาน้ำจืดมีเกล็ดแบบสุกๆดิบๆกว่า 6 ล้านคน หรือหนึ่งในสามของประชากรในภูมิภาค การรับประทานยาถ่ายพยาธิชนิดพราซิควอนเทล (Praziquantel) ในครั้งแรกที่พบว่าติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับจะสามารถลดอัตราการเกิดมะเร็งได้ แต่หากกลับไปติดเชื้อพยาธิซ้ำโดยการกลับไปรับประทานปลาน้ำจืดสุกๆดิบๆอีก จะทำให้เร่งอัตราการเกิดมะเร็งท่อน้ำดีเพิ่มยิ่งขึ้น ซึ่งหากระชากรมีความเข้าใจถึงการป้องกันโรคและปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหาร โรคนี้จะสามารถหายไปได้จากสังคมไทยอย่างแท้จริง

วัฐจักรของพยาธิใบไม้ตับ ที่พบเห็นทั่วไปในพื้นที่ภาคอีสาน ส่งผลให้เกิดอุบัติการมะเร็งท่อน้ำดีของภาคอีสานสูงเป็นอันดับหนึ่งของ ประเทศไทย และสูงที่สุดในโลก