คือสงสัยว่ามาร์โคโปโลตอนเดินทางไปเมืองจีนเห็นถ่านหินถึงแปลกใจ เพราะผมไปตรวจสอบประวัติศาสตร์ดูแล้วปรากฏว่าทางตะวันตกก็รู้จักการใช้ถ่านหินนานแล้ว
          ในประวัติศาสตร์พบว่าในยุคกรีกชาวกรีกรู้จักใช้ถ่านหินเป็นเชื้อเพลิงในการทำงานแล้วตั้งแต่ศตวรรษที่ 4 ก่อนคริสตกาลหรือประมาณ 2,300 กว่าปีก่อน เป็นอย่างน้อย ส่วนจีนรู้จักถ่านหินประมาณ 3,000 ปีก่อนจากการทำเหมือง แต่ในตอนแรกยังไม่ได้นำมาใช้เป็นเชื้อเพลิง ชาวจีนเพ่ิ่งนิยมนำเอาถ่านหินมาใช้เป็นเชื้อเพลิงเมื่อประมาณศตวรรษที่ 1-2 หรือในช่วงประมาณศตวรรษที่ 7 ผมไม่แน่ใจ ส่วนน้ำมันจากบันทึกของนักประวัติศาสตร์ชาวกรีกก็กล่าวถึงการใช้น้ำมันดิบหรือปิโตรเลียมไว้ โดยบันทึกว่าชาวตะวันออกกลางในยุคอาณาจักรบาบิโลนเคยใช้ ซึ่งชาวอาหรับเนี่ยแหละที่บุกเบิกการขุดน้ำมันดิบมาใช้เป็นชนชาติแรก แม้ว่าชาวกรีกจะไม่ได้นำน้ำมันดิบมาใช้เองแต่จากบันทึกก็แสดงว่ารู้จักแล้ว
          นอกจากนั้นยังปรากฏหลักฐานว่าชาวพื้นเมืองอังกฤษรู้จักการใช้ถ่านมานานแล้วตั้งแต่ 4,000-5,000 ปีที่แล้ว โดยในยุคแรกใช้ถ่านไม้ Charcoal ต่อมาจึงรู้จักใช้ถ่านหินตามธรรมชาติที่งอกมาจากพื้นดิน และในศตวรรษที่ 13 มีหลักฐานบันทึกว่าชาวอังกฤษที่ภูมิภาคส่วนหนึ่งรู้จักใช้ถ่านหินที่มาจากทะเลหรือ Seacoal ก่อนหน้าที่มาร์โคโปโลจะเดินทางไปจีนเสียอีก ผมก็เลยสงสัยว่าตอนมาร์โคโปโลเดินทางไปจีนจึงไม่รู้จักถ่านหิน