2. ถ้ายุโรปไม่ก้าวพ้นจากยุคมืด ที่อื่นๆของโลกจะพัฒนาได้ไหม เช่น  วิถีชีวิตในจีนยังจะเป็นยังจะรบกันแบบยุคสามก๊กหรือเปล่า ทุกวันนี้ไทยก็จะเป็นอย่างสมัยสุโขทัยรึเปล่า ?

อันนี้เป็นเรื่องที่น่าคิด เอาเข้าจริงๆยุโรปมีความแตกต่างจากภูมิภาคอื่นพอสมควรถึงทำให้เกิดการก้าวกระโดดได้ เพราะยุโรปไม่ได้มีจักรวรรดิ์ใหญ่ที่ครอบครองดินแดนมหาศาลอยู่ ยุโรปกระจายเป็นดินแดนเล็กๆน้อยๆจำนวนมาก ซึ่งแตกต่างกับจีนและอาหรับที่มีความเป็นกลุ่มก้อนมากกว่า
โดยจีนก็มีความเป็นหนึ่งเดียวมานาน ถึงจะแตกก็ไม่นานนัก
ส่วนอาหรับก็อยู่ภายใต้การปกครองของออตโตมาน

การที่ยุโรปไม่ได้เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน ก่อให้เกิดการแข่งขันระหว่าประเทศขึ้น ซึ่งเป็นเชื้อเพลิงของการพัฒนาด้านวิทยาการ(โดยเฉพาะอาวุธและการค้า) ปัจจัยเหล่านี้เองที่ทำให้ยุโรปก้าวกระโดดขึ้นมาได้หลังยุคกลาง

ป.ล. ตอนนี้ไม่นิยมใช้คำว่ายุคมืดแล้ว เพราะจากงานวิจัยใหม่ๆ พบว่าเอาเข้าจริงๆมันก็ไม่ได้มืดอย่างที่คิด พัฒนาการด้านเทคโนโลยีมันก็เกิดขึ้นมาโดยตลอด เพียงแต่อาจจะเป็นไปในแง่ Engineering มากกว่า อย่างพวกการพัฒนากังหันลม กังหันน้ำ เทคโนโลยีการก่อสร้างปราสาท พูดง่ายคือยุคกลางเป็นยุคของการต่อยอดจากของเก่ามากกว่าการสร้างสรรค์สิ่งใหม่ๆ ซึ่งพวกนี้มันดูไม่ค่อยหวือหวา แต่มันเป็นรากฐานของยุค Renaissance อย่างมาก