วันนี้ได้ไปดูหนังชีวิตของศิลปินถ่ายภาพร่วมสมัยคนหนึ่ง วิเวียน ไมเออร์ (1926 – 2009) มีแง่มุมเกี่ยวกับการสร้างสรรค์งานถ่ายภาพที่น่าพูดถึงในกลุ่ม Contemplative - Alternative Photography นี้

งานถ่ายภาพของวิเวียนนับว่าเข้าขั้นบรมครู แต่กลับไม่มีใครรู้จักเธอเลยในสมัยที่วิเวียนยังมีชีวิตอยู่ แม้กูเกิลจะเกิดขึ้นมาหลายปีแล้ว แต่หาก search ชื่อของเธอเพียง 5 ปีก่อนก็จะไม่พบชื่อของเธออยู่ดี จนกระทั่งนักศึกษาหนุ่ม จอห์น ไปประมูลคลังสมบัติของวิเวียนเข้าโดยไม่ได้ตั้งใจ เมื่อจอห์นแสกนฟิล์มเนกาทีฟดูก็เห็นว่าภาพหลายพันชิ้นของเธอสวยดี (แต่ช่างภาพบอกว่ามิใช่แค่ขั้นสวยดี แต่เข้าขั้นเทพเลยต่างหาก) หนุ่มจอห์นจึงอยากเผยแพร่งานของเธอให้คนอื่นได้ชื่นชม จอห์นพิมพ์หนังสือขาย ออกแสดงนิทรรศการ ทำภาพยนตร์ เมื่อนั้นแหละชื่อวิเวียนจึงปรากฏอยู่ในกูเกิ้ล เสิร์ชเอนจิน

วิเวียนไม่ใช่ช่างถ่ายภาพ วิเวียนเป็นพี่เลี้ยงเด็ก ขณะเลี้ยงก็ห้อยกล้องและถ่ายภาพไปด้วย พาเด็กไปสถานที่ประหลาดๆ วิเวียนเป็นคนแปลกมากในสมัยนั้น สารดีบอกว่าแรงจูงใจที่เธอเลี้ยงเด็กก็เพราะจะได้มีเวลาว่างไปถ่ายรูปในระหว่างที่เลี้ยงนั่นเอง แม้ผู้คนจะเห็นภาพเธอพกกล้อง แต่ก็ไม่มีใครได้เห็นผลงานเธอเลย

ภาพของวิเวียนมีครบ การจัดแสง การจัดวาง องค์ประกอบ อารมณ์ขัน ความสดใหม่ จังหวะนั้น! แต่ภาพกว่าแสนชิ้นนั้นไม่เคยถูกแบ่งปันให้ใครได้ชื่นชมเลย ภาพของเธอถูกเก็บไว้ในกลักฟิล์มที่ยังไม่ได้ล้างเป็นส่วนใหญ่ เธอตายอย่างโดดเดี่ยวน่าสะเทือนใจ ก่อนที่ใครจะได้ชื่นชมภาพหรือจดจำเธอ

หนุ่มจอห์นตามรอยวิเวียน อยากรู้จักศิลปินเอกอุไปจนสุดทาง เขาตามไปสัมภาษณ์คนที่เกี่ยวข้อง สถานที่ที่วิเวียนเคยไป สืบเสาะอยากรู้ว่าทำไมเธอไม่แบ่งปันภาพนี้ให้ใครดู ทำไมไม่ขายภาพของเธอ จะได้มีชีวิตที่สุขสบายกว่านี้ เป็นเพราะเธอเก็บตัวหรือไม่ หรือเธอมีอาการทางจิต หรือเธออุทิศชีวิตให้กับความเป็นศิลปิน?

ผมเดาว่าในสมัยของเธอ ยังไม่ได้มีวัฒนธรรมการแชร์แบบโซเชียลเน็ตเวิร์ค การถ่ายภาพในช่วงเวลานั้นน่าเกี่ยวพันกับความเป็นศิลปิน หรือไม่ก็การพานิชย์ แต่วิเวียนไม่ได้เป็นทั้งสองอย่าง ผลงานของเธอจึงอยู่ในห้องแห่งความลับ สถานที่ที่เธอห้ามใครเข้าไปแตะต้อง

ที่จริงวิเวียนก็รู้ว่าภาพถ่ายของเธอเป็นภาพที่ดี ครั้งหนึ่งเธออยากจะเผยแพร่อยู่เหมือนกัน แต่ทักษะการจัดการของเธออาจจะน้อยไปหน่อย พลาดตรงที่เธอไปเจรจาอัดภาพกับร้านภาพเล็กๆ ที่อยู่ต่างประเทศ สเป็กการใช้กระดาษก็สูงลิ่ว บวกกับเหตุที่เธอเป็นคนเก็บตัว สถานะทางสังคมก็ไม่ได้สูงอะไรนัก การเจรจาธุรกิจขายภาพและจัดแสดงภาพจึงน่าจะดูเหมือนเป็นไปไม่ได้เลยสำหรับเธอในยุคสมัยนั้น

แต่บางที ที่วิเวียนไม่ได้เผยแพร่ภาพถ่ายก็ดีเหมือนกัน ผมคิดว่า เหตุที่งานของวิเวียนมีพลังเปี่ยมล้นก็เพราะตอนถ่ายไม่ต้องคิดว่าภาพนี้จะขายได้ไหม คนจะชอบไหม คนดูจะคิดว่าอย่างไร จะได้รับคำชมว่าอย่างไร ฯลฯ วิเวียนไม่ต้องคิดเช่นนี้ จึงอยู่กับปัจจุบันขณะ connct กับสภาวะที่อยู่ตรงหน้าได้ดี

นอกจากนี้ชีวิตและผลงานของวิเวียนยังตั้งคำถามพวกเราอีกว่า
- เป็นไปได้ไหมที่เราจะสร้างสรรค์ผลงานชั้นเลิศโดยไม่ต้องมีชุมชนมาเกื้อหนุน
- เป็นไปได้ไหมที่การแบ่งปันและชุมชนนั่นเองที่เป็นอุปสรรคต่อการสร้างสรรค์ผลงาน
- หากผลงานของวิเวียนถูกฝังไปกับร่างของเธอ วิเวียน ภาพ และการถ่ายภาพยังจะมีความหมายใดหรือไม่
- ศิลปินจะยังเป็นศิลปินอยู่หรือไม่หากไม่มีใครมารับรู้ผลงานของศิลปินผู้นั้น
- เราต้องเลือกอย่างใดอย่างหนึ่งหรือไม่ ระหว่างผลงานที่ดี กับชีวิตที่ดี
- ทำไมชีวิตที่เต็มไปด้วยอุปสรรคขวากน้ำดังเช่นวิเวียน จึงสามารถสร้างสรรค์ผลงานชั้นเลิศได้ วิเวียนยังรับรู้ความงามได้อย่างไร ในขณะที่ชีวิตยังต้องดิ้นรนถึงเพียงนั้น

ติดตามบางส่วนของผลงานได้ที่นี่ http://vivianmaier.blogspot.com