เท่าที่ดู เรื่องสปิริตอเวย์นี่เล่นประเด็นต่าง ๆ เยอะมาก เยอะเสียจนดูครั้ง
เดียวอาจจะเห็นไม่หมด เพราะซ่อนอยู่ตรงโน้นตรงนี้ ทำเหมือนเป็นการ์ตูน
เด็ก แต่จริง ๆ ดูอีกระดับหนึ่งก็ได้ ประเด็นที่เห็นชัดตั้งแต่ดูครั้งแรก  
คือเรื่องอัตลักษณ์ ( ความเป็นตัวตน ) เรื่องการเลี้ยงเด็ก
กับระบบทุนนิยมบริโภคนิยม และเรื่องธรรมชาติ ประเด็นพวกนี้สานกันเอง
จนแยกแทบไม่ออก เพราะอย่างนั้นจะเริ่มตรงอัตลักษณ์ก่อน

เรื่องแรกคืออัตลักษณ์ อัตลักษณ์คือความรู้สึกว่าตัวเราเป็นตัวเรา และมีความแตกต่างจากคนอื่น ๆ อัตลักษณ์ในเรื่องนี้เห็นได้อย่างชัดเจนตั้งแต่
ตอนแรก ๆ "จิฮิโระ" ถูกเปลี่ยนชื่อเป็น "เซน" เด็กเข้าสู่สังคม และสูญเสียความเป็นตัวของตัวเองเมื่ออายุถึงระดับหนึ่งเราจะไม่สามารถอยู่โดยพึ่งพิงพ่อแม่ต่อไปได้อีก ต้อง
เข้าสังคม เมื่ออยู่ในสังคม เราจะต้องต่อสู้เพื่อให้เป็นตัวเราเอง แต่ว่า
บางครั้ง อย่างเวลาอยู่ในโรงเรียนหรือในที่ทำงาน เราจะถูกครอบงำโดยสิ่ง
อื่นซึ่งสังคมหยิบยื่นมาให้ ฐานะของเขาจะถูกกำหนด เช่น "เป็นลูกจ้างของ
บริษัทนี้" ก็เหมือนมีคนอื่นหยิบยื่นชื่อใหม่ให้เรา เวลาอยู่ในสังคมจริง ๆ
ไม่มีใครเขาสนใจหรอกว่าเราชื่ออะไร เขาสนใจแต่ว่าเราจะให้ผลประโยชน์กับ
เขาได้แค่ไหน และถ้าหากยังอยากจะเป็นตัวเราอยู่ เราก็ต้องต่อสู้เพื่อตัวเอง

จิฮิโระถูกเปลี่ยนชื่อเป็นเซน แต่เซนยังจำชื่อเก่าของตนเองได้ นอกจากนั้น
เด็กผู้ชายฮาคุที่เจอกันตอนแรกและช่วยเซนไว้อีกหลายครั้งก็บอกเธอว่า "อย่า
ลืมชื่อเดิม" เพราะถ้าลืมชื่อเดิมเหมือนตัวฮาคุเอง จะถูกป้ายูบะบะเจ้าของโรง
อาบน้ำควบคุม ถ้าเราลืมตัวตนของเราเอง ปล่อยไปตามกระแสสังคม เรา
ก็จะเป็นคนว่างเปล่า



เรื่องอัตลักษณ์นี้ยังแสดงอยู่ในตัวละครอีกตัวหนึ่งคือ "ปีศาจไร้หน้า" ปีศาจ
ไร้หน้าเป็นตัวละครที่พิลึกที่สุดในเรื่องสปิริตอเวย์ โผล่มาแบบลอย ๆ เป็น
เงาใส่หน้ากาก ปีศาจไร้หน้าชอบจิฮิโระ เลยตามมาเรื่อย ๆ วันหนึ่งจิฮิโระ
เปิดประตูข้างโรงอาบน้ำทิ้งไว้ ปีศาจไร้หน้าเลยเข้ามาข้างในได้

ปีศาจไร้หน้าก็คือความรู้สึกอย่างหนึ่งในสังคมญี่
ปุ่นปัจจุบัน เป็นความรู้สึกของคนจำนวนมาก ดังนั้นจึงไม่มีหน้าเพราะไม่รู้
ว่าเป็นของใคร ความรู้สึกนั้นคือความเหงาความว่างเปล่า เพราะมีชีวิตอยู่ใน
ระบบทุนนิยมซึ่งสุขสบาย แต่ก็สูญเสียตัวตนไปกับสังคม ตอนหลังจิฮิโระ
ถามปีศาจไร้หน้าว่า "เธอชื่ออะไร" "เธอมาจากไหน" "พ่อแม่ของเธอเป็นใคร"
ปีศาจไร้หน้าก็ตอบไม่ได้ เหมือนคนที่อยู่สังคมก็คิดว่าควรจะ "ตาม ๆ กันไป"
และ "เหมือนกันไปหมด" จนแยกหน้าตาไม่ออกว่าตนเองเป็นใครกันแน่ มีเงิน
ตั้งมากมายแต่กลับไม่แน่ใจว่าตนเองเป็นใคร



ในสังคมทุนนิยมซึ่งทุกคนมีสิทธิ์จะจับจ่ายความสุขมาเป็นของตนเองได้ มี
คนไม่น้อยใช้ "ทอง" ซื้อหาหนทางเติมเต็มความว่างเปล่าทางวิญญาณ แต่อัน
ที่จริง หากวิญญาณว่างเปล่า หากไม่มีตัวตนและไหลเรื่อยไปตามกระแสสัง
คม ถึงกินเข้าไปมากมายเท่าไรก็ยังหิว ซ้ำร้ายยังจะถูกอิทธิพลที่ตนไปเลียน
อย่างครอบงำ ปราศจากความเป็นตัวของตัวเองมากกว่าเดิม

หนังเรื่องนี้ชี้ทางใหม่ให้กับเด็กที่ต้องพ้นครอบครัวไปอยู่ในสังคมจริง บอก
ว่าถึงแม้แรก ๆ ของรอบตัวจะดูน่ากลัวเหมือนผีเหมือนปีศาจ ไม่คุ้นเคยและ
แปลกหน้า เหมือนจิฮิโระที่ตกไปอยู่ในโลภของภูตผี แต่เมื่อจิฮิโระอยู่นานไป
เธอก็พบว่าผีปีศาจทั้งหลายที่จริงแล้วส่วนใหญ่เป็นคนใจดี ถึงแม้ว่าต้องอยู่
ในสังคมด้วยลำแข้งของตนเอง แต่ไม่ได้หมายความว่าต้องอยู่ด้วยความกลัว
และถ้าหากจำ "ชื่อ" ของตัวเองได้ ก็ไม่ได้หมายความว่าต้องเสียตัวตนไป ใน
ที่สุดทั้งจิฮิโระและทารกก็เติบโตขึ้น ทารกสามารถเดินได้ด้วยตนเอง หากทั้ง
สองไม่พยายาม เอาแต่หนีความจริง คงไม่มีทางเป็นเช่นนั้นได้

ประเด็นธรรมชาติ

มีอยู่วันหนึ่ง เป็นวันฝนตก มีตัวอะไรเป็นเมือก ๆ โคลน ๆ น่าขยะแขยง
และส่งกลิ่นเหม็นกระดื้บมาถึงโรงอาบน้ำ จิฮิโระโดนสั่งให้ดูแลแขกคนนี้
หลังจากที่พยายามต่าง ๆ มากมาย เธอก็พบว่ามีอะไรบางอย่างเหมือน
"หนาม" ติดอยู่ที่ตัวคุณโคลน เธอพยายามดึงแต่ดึงไม่ออก ดังนั้นป้ายู
บะบะจึงให้เอาเชือกพัน แล้วไปเรียกคนเกือบทั้งโรงอาบน้ำมาช่วยกันดึง
มาช่วยกันเชียร์
เรื่องมันจะไม่มีอะไรเลย ถ้า "หนาม" ที่ออกมานั้นไม่ใช่จักรยานทั้งคัน พ่วง
ด้วย "ขยะ" ประดามีทั้งหลายจำนวนมหาศาล เท่าที่เห็นผ่าน ๆ ดูเหมือนจะ
มีจำพวกหม้อหุงข้าวไปจนถึงกระดาษและเศษโน่นเศษนี่ หลังจากนั้นแขก
ขี้โคลนที่มาอาบน้ำก็กลายเป็นมังกรที่มีหน้าเป็นผู้ชายแก่บินขึ้นไปบนฟ้าป้า
ยูบะบะบอกว่านั่นคือเทพแห่งแม่น้ำ



ถึงจะไม่มีใครบอกอะไรเลย แต่เราก็รู้ใช่ไหมว่าขยะที่ติดอยู่บนตัวเทพแม่น้ำ
นั้นใครเป็นคนทิ้ง ที่จริงแล้ว ความจริงก็ไม่ได้แตกต่างไปจากสิ่งที่เห็นใน
การ์ตูนเลยแม้แต่น้อย แม่น้ำถูกทำให้สกปรก และเมื่อเหม็นมีแต่ขี้โคลนมาก
นัก ก็สำแดงความน่ารังเกียจนั้นออกมาให้ปรากฏ โดยเฉพาะในวันที่ฝนตก
วันที่น้ำล้นฝั่ง แม่น้ำที่ "สกปรก"นั้นมีอำนาจมากขนาดที่ไม่มีใครสามารถต่อต้านได้
ถึงจะดึงจะดันยังไง แกก็ยังมาถึงโรงอาบน้ำ และยืนยันว่าจะอาบน้ำให้ได้อยู่ดี

เรื่องนี้มี "เทพแห่งแม่น้ำ" สองคน คนหนึ่งคือเทพที่สกปรกจนต้องอาบน้ำ
อีกคนคือฮาคุ ฮาคุเป็นมังกร เป็นเทพของแม่น้ำ "โคะฮาคุ" ซึ่งในเวลาปัจ
จุบันถูก "สร้างอาคารทับไปแล้ว" มีอยู่ตอนหนึ่งในเรื่อง จิฮิโระนึกขึ้นได้
ว่าตนเคยลงไปในแม่น้ำสายนั้นเพื่อคว้ารองเท้าที่ตกลงไป และจมน้ำ ฮาคุ
เป็นคนช่วยเธอไว้ เหมือนกับที่ช่วยที่โรงอาบน้ำ และช่วยในเรื่องต่าง ๆ เสมอมา

ทีนี้ธรรมชาติมันไม่เหมือนมนุษย์เพราะบางทีเราจะไม่สามารถรับรู้ "จิตใจ"
ของธรรมชาติได้ ดังนั้นมนุษย์จึงถือสิทธิ์ในการ "กด" ธรรมชาติไว้ตลอด
เพราะนึกว่ามันไม่ร้องไม่เรียกอะไรก็จะทำนี่ละ คิดจะตัดป่าก็ตัด ๆ ไปโดย
ไม่คำนึงถึงอะไร ธรรมชาติถูกมนุษย์ใช้มานานแล้ว และเป็นเครื่องมือของ
เราเสียก่อนที่เราจะหันมาใช้มนุษย์ด้วยกันในฐานะทรัพยากรเสียอีก ดังนั้น
ฮาคุจึงถูกกดไว้มากกว่าจิฮิโระ ตกเป็นเครื่องมือของป้ายูบะบะแทบเต็มตัว



ฮาคุนั้นเป็นธรรมชาติที่ถูกบิดเบือนไปแล้ว และถูกนำกลับมาใช้เป็นอาวุธเพื่อ
ทำร้ายธรรมชาติ ( ป้าซานิบะ ) อีกทอดหนึ่ง แต่ในที่สุดแล้ว หนังก็ยังบอก
เราว่าไม่มีอะไรสามารถเอาชนะธรรมชาติได้ อีกอย่างหนึ่ง ในที่สุดแล้ว คน
ที่ทำร้ายฮาคุจริง ๆ ก็ไม่ใช่ป้าซานิบะ แต่เป็นป้ายูบะบะที่เอาอะไรประหลาด ๆ
ไปใส่ไว้ในท้องฮาคุจิฮิโระตัดสินใจจะช่วยฮาคุด้วยการไป "ขอโทษ" ป้าซานิบะ
เอาตราประทับไปคืน

แต่คิดว่าสิ่งนี้เป็นสิ่งที่สำคัญมากของหนัง ถ้าตีออกมาเป็นระบบสัญลักษณ์
แล้ว เราจะได้ว่า "มนุษย์" ได้ตัดสินใจเอา "ตัวตน" ( ตราประทับในสังคม
ญี่ปุ่นใช้แทนลายเซ็นต์ ) ไปคืนให้กับ "ธรรมชาติ" เพื่อเยียวยา "ธรรมชาติ
ที่ถูกทำลาย"นี่เองที่ทำให้ลุงคามาจิบอกว่าสิ่งที่สัมพันธ์ระหว่างจิฮิโระกับฮาคุคือ
"ความรักที่ลึกซึ้ง"



ฮาคุเป็นผู้พาจิฮิโระกลับ และในที่นี้ เราจะเห็นความสัมพันธ์อีกอย่างหนึ่งที่
ไม่ใช่ความสัมพันธ์ไม่มีใครเป็นผู้สอนแต่ฝ่ายเดียว
ไม่มีใครเป็นผู้รุกรานและเป็นผู้ถูกกระทำ ทว่าทั้งฮาคุและจิฮิโระ
ต่างช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ฮาคุปกป้องจิฮิโระและจิฮิโระปกป้องฮาคุ แก้
ปัญหาและรักอีกฝ่าย ความปรารถนานี้สะท้อนให้เห็นความปรารถนาของผู้
สร้างที่อยากเห็นมนุษย์เดินเคียงคู่ไปกับธรรมชาติในฐานะ "เพื่อน" และปรารถนา
จะให้ทั้งสองฝ่ายมีความรักที่ใหญ่หลวงต่อกัน จิฮิโระกับฮาคุจับมือกันแล้ว
ก็บินไปในท้องฟ้า ปลดปล่อยตนเองจากพันธนาการทั้งปวง ทั้งจากความ
จอมปลอม จากชื่อที่ถูกหลงลืมและความทรงจำที่หายไป



เมื่อป้ายูบะบะให้จิฮิโระเลือกว่าหมูตัวไหนเป็นพ่อแม่ จิฮิโระจึงบอกว่า "ไม่มีเลย"
นี่เป็นเครื่องหมายว่าจิฮิโระได้เติบโตขึ้นแล้ว
ถ้าหากก่อนนี้ จิฮิโระตกอยู่ในสภาพเหมือนวัยรุ่นญี่ปุ่นทั่วไป คือเห็นว่าพ่อ
แม่เป็นหมู อยู่แต่ในสังคมทุนนิยมตะกรุมตะกราม เวลานี้จิฮิโระก็ได้ข้าม
พ้นสิ่งนั้น และเกิด "ความเข้าใจ" ขึ้นแล้ว เหตุที่ข้ามพ้นได้ก็เพราะจิฮิโระได
้เข้ามาอยู่ในสังคมที่พ่อแม่อยู่ เข้าใจความจริงว่าเราไม่สามารถธำรงตัวตน
อยู่ได้เสมอไปในสังคมเช่นนี้ จิฮิโระเข้าใจว่าเหตุใดพ่อแม่จึงเป็นเช่นนั้น
เมื่อสามารถเข้าใจและให้อภัยได้ เราก็ไม่มีวันมองคนอื่นเป็นอะไรด้านเดียว
ได้อีก เราจะเห็นตัวตนของเขา ทั้งในด้านที่ดีงามและด้านที่น่าสงสาร ด้วย
เหตุนี้ พ่อแม่จึงเป็นพ่อแม่ และไม่ได้เป็นอะไรอื่นนอกจากสิ่งที่พ่อแม่เป็น