ตามที่สอบถามและวิเคราะห์มา     สยามไม่เคยเผาเวียงจันทน์ครับ

ตามข้อมูลชั้นต้น   พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ ฉบับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ใช้คำว่า ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้ "รื้อ" เมืองเวียงจันทน์ลง แต่ให้เว้น "วัดและอาราม" ให้คงไว้     รื้อเฉพาะกำแพงเมืองกับพระราชวัง  ศาลาลูกขุนใหญ่    วังเจ้านาย และสิ่งปลูกสร้างในเขตกำแพงล้อม  หลายๆคนตีความว่ารื้อนั้นรวมถึงเผา    แต่จากภาพวาดของนักสำรวจชาวตะวันตกและคำบรรยายของอองรี มูโอร์ ยืนยันว่าสถานที่สำคัญอย่างวัดสีสะเกด หอพระแก้ว วัดพระเจ้าองค์ตื้อไม่ได้ถูกเผา    โครงสร้างอาคารยังเหลืออยู่มาก    เสียหายแต่ส่วนหลังคาซึ่งเป็นไม้ผุพังลงเท่านั้น     นอกจากนี้ยังมีจดหมายเหตุการปราบกบฏเวียงจันทน์เป็นเอกสารอีกชิ้นที่ใช้อ้างอิงด้วย

หลังการรื้อเวียงจันทน์     สยามไม่ได้กวดต้อนครัวเวียงลงมาภาคกลางหรือฝั่งอีสานทั้งหมดตามที่เข้าใจกัน     เพราะมีเอกสารระบุชัดเจนว่าเจ้าพระยาราชสุภาวดี     ได้แบ่งครัวเวียงและหัวเมืองบริวารบางส่วนมาไว้ค่ายริมหนองน้ำ    และยกค่ายนั้นขึ้นเป็นเมืองหนองค่าย  ก่อนเพี้ยนเป็นหนองคาย     มีฐานะเป็นประเทศราชคุมเมืองล้านช้างที่เคยเป็นของเวียงจันทน์       ต่อมาท้าวเคนอุปราชเมืองหนองคายได้ขึ้นเป็นพระปทุมเจ้าเมืองแทนบิดา พระปทุมเคนได้ให้ท้าวสาลีบุตรเขยไปจัดครัวเวียงจันทน์ที่กระจายอยู่รอบกำแพงเมืองมารวมกันเป็นเมืองและยกเป็นเมืองจันทบุรี      ให้ท้าวสาลีเป็นพระกุประดิษฐ์บดีเจ้าเมืองจันทบุรีขึ้นกับเมืองหนองคาย       แสดงว่าภายหลังการรื้อเมืองเวียงจันทน์ยังมีราษฎรอาศัยอยู่รอบกำแพงเมืองอยู่มากจนถึงกับตั้งเป็นเมืองได้     ยังมีสภาพเป็นเมืองอยู่มาก

ในปี 2417 กองทัพฮ่อยกมาตีเวียงจันทน์และข้ามแม่น้ำโขงมาตีหนองคาย     ตามรายงานทัพข้าหลวงมหาดไทยที่ยกทัพหัวเมืองอีสานไปตีทัพฮ่อที่หนองคาย     ระบุว่าเวียงจันทน์โดนทัพฮ่อ "เผา" เสียหายมาก     วัดและอารามถูกเผา     พระพุทธรูปและสถูปถูกขุดหาของมีค่า   พระธาตุหลวงถูกขุดทุบจนยอดพระธาตุหักพังลงมา   แสดงว่าหลักฐานความเสียหายที่ปรากฏในสมัยหลังเป็นผลงานของพวกฮ่อ    (ในเหตุการณ์นี้หลวงพระบางก็โดนด้วยตัวเมืองและพระราชวังหลวงพระบางเจอพวกฮ่อเผาจนราบคาบ จนต้องสร้างหอคำใหม่ที่มุงหญ้าแทน)

ส่วนวาทกรรมสยามเผาเวียงจันทน์นั้นเกิดขึ้นในสมัยหลัง     โดยมีพงศาวดารลาวลาวฉบับกระทรวงศึกษาธิการซึ่งแต่งโดยมหาสิลา วีละวงเป็นเอกสารชิ้นแรกๆว่าสยามเผาเวียงจันทน์     เอกสารของมหาสิลา วีละวงมีลักษณะเป็นวรรณกรรมสร้างชาตินิยมและปลุกใจคนอ่านให้รักชาติแบบเดียวกับหลวงวิจิตรวาทการ     

เอกสารหลักฐานทางประวัติศาสตร์ของลาวมีน้อยมาก    แถมส่วนใหญ่อยู่ในความครอบครองของไทย     ทำให้การเขียนประวัติศาสตร์ลาวต้องอาศัยหลักฐานจากฝั่งไทยและใส่สีตีไข่เอาเอง     งานเขียนของมหาสิลา วีละวงใช้เอกสารฝ่ายไทยเป็นโครงในการเขียน    และเลือกที่จะแปลงสารตัดส่วนที่ไม่ต้องการไม่ตรงกับจริตออก   ใส่ส่วนที่คิดว่าเป็นผลดีเข้าไปตามแนวคิดตน

---

นอกเรื่องมานาน    ตามคำถามที่ว่าทำไมเวียงจันทน์ไม่ค่อยมีซากเมือง    คำตอบคือหลังศึกเจ้าอนุวงศ์ศูนย์กลางอำนาจของล้านช้างเปลี่ยนไปสู่หลวงพระบาง   เมื่อเวียงจันทน์ถูกฮ่อเผาจึงไม่ค่อยได้มีการบูรณะ    แต่เมื่อฝรั่งเศสมาปล้นฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงไปก็มองว่าหลวงพระบางมีชัยภูมิที่ไม่เหมาะแก่การเป็นศูนย์กลางอาณาจักร      จึงให้ย้ายศูนย์กลางการปกครองมาที่เวียงจันทน์     และก่อร่างสร้างเมืองกันใหม่     ทำให้ซากปรักหักพังต่างๆถูกเก็บกวาดไปหมด

ในขณะที่กรุงศรีอยุธยาเมื่อถูกเผานั้นหลังวจากถูกเผาศูนย์กลางอำนาจของไทยก็ย้ายมาที่ธนบุรีและรัตนโกสินทร์     อยุธยาไม่ได้ถูกใช้เป็นเมืองใหญ่อีกนานเลย     มีแค่ชุมชนชาวบ้านซึ่งก็ไม่ได้มากมายมาอาศัยอยู่    จึงไม่ค่อยมีการซ่อมแซมก่อร่างสร้างเมืองขึ้นมาใหม่เท่าไหร่      ยังผลให้ซากปรักหักพังยังคงเหลืออยู่มาก