เพื่อนผมที่เป็นจีนแท้ หมายถึงบิดาและมารดาเป็นจีนที่พูดภาษาจีนได้ทั้งคู่ ส่วนใหญ่ก็พูดภาษาจีนได้ครับ แต่เรื่องการเขียนนั้น ไม่สามารถเขียนได้ทุกคน เขียนได้เฉพาะคนที่ไปเรียนหนังสือจีนเท่าันั้น

คนจีนที่อพยพมาเมืองไทยนั้น เป็นจำนวนมากที่มีการศึกษาน้อย อ่านออกเขียนได้นั้นมีน้อยมาก และเมื่อมาอยู่ในเมืองไทยยุคแรกๆก็ไม่ค่อยจะมีหนทางให้การศึกษาภาษาจีนกับลูก เพราะพ่อแม่เองนั้นก็เขียนไม่เป็นและยังยากจน

กว่าที่คนจีนส่วนใหญ่จะอยู่ในฐานะที่ส่งเสียให้ลูกเรียนได้ ก็เข้ายุคต่อต้านคนจีนในประเทศไทย อันเนื่องมาจากลัทธิคอมมิวนิสต์ ก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 นั้นยังไม่เท่าไหร่ แต่พอหลังจาั้กนั้นสถานการณ์ของชาวจีนในไทย อยู่ในภาวะถูกจับตามองและควบคุม เนื่องมาจากสงครามคอมมิวนิสต์ในจีน และเลวร้า้ยลงเมื่อจีนเป็นคอมมิวนิสต์

โรงเรียนจีนในยุคนั้น ถูกสันติบาลควบคุมอย่างเข้มงวด เด็กจีนที่ใช้แซ่ จะไม่ได้รับโอกาสในสังคม เข้าเรียนโรงเรียนทหารไม่ได้ อันเป็นเหตุให้คนจีนเริ่มเปลียนมาใช้นามสกุล และไม่นิยมไปเรียนภาษาจีนหรือเข้าโรงเรียนจีน

ญาติผู้ใหญ่ของเพื่อนที่เป็นครูโรงเรียนจีนเคยเล่าให้ฟังถึงความขมขื่นว่า ถูกเรียกสอบสวนบ่อยและแต่ละครั้งนานมาก เสียเวลาทำมาหากิน เพราะเวลานั้นรัฐบาลกลัวจะเผยแพร่ลัทธิคอมมิวนิสต์ให้นักเรียน ครูที่ใช้ใบต่างด้าวยิ่งลำบากมาก เพราะต้องต่อทุกปี เสียเงิเสียทองใต้โต๊ะกันไม่น้อย

จะไปโทษรัฐบาลไทยสมัยนั้นก็ไม่ถนัดนะครับ เพราะเมื่อไทยแพ้สงครามโลกครั้งที่สอง ชาวจีนกลุ่มหนึ่งถึงกับชักธงชาติจีนขึ้นในเยาวราชและชุมชนชาวจีนต่างๆ อีกทั้งประกาศว่าประเทศจีนชนะสงคราม และไทยนั้นแพ้สงคราม เป็นรอยบาดหมางที่ผู้มีอำนาจในยุคนั้นจำได้ไม่ลืม

ทุกวันนี้ชาวจีนจริงๆในไทยหาได้น้อยมากครับ เรามีแต่คนไทยเชื้อสายจีน ด้วยพระบารมีปกเกล้า คนทุกชาติทุกภาษา สามารถเป็นคนไทยใต้พระบรมโพธิสมภารอยู่ร่วมกันอย่างร่มเย็นเป็นสุข และคนไทยไม่ว่าจะเชื้อสายอะไร หากจะเลือกเรียนภาษาใด ก็คงเป็นไปตามความนิยมหรือความจำเป็นในการทำธุรกิจ หาได้เรียนเพราะยึดถือภาษาของเชื้อชาติเก่าเป็นเครื่องบังคับครับ