ไปถามพระที่วัดแวบ้านมาครับ เรื่องความเชื่อพระอุปคุต ที่ส่งผลต่อประเพณีของชาวล้านนาที่วัดบ้านผมปฏิบัติและเคยปฏิบัติในอดีตมี3ประเพณีด้วยกันคือ
1.ประเพณียี่เป็ง(ลอยกระทง) ของภาคกลางอาจจะเป็นประเพณีรื่นเริง แต่ทางเหนือวันยี่เป็งถือเป็นวันศีลใหญ่ศีลหลวงอีกวันหนึ่ง เพราะเป็นวันสิ้นสุดการรับกฐิน ซึ่งทางวัดจะมีงานครับ และทางเหนือจะมีการปล่อยว่าวไฟ(โคมลอย)เพื่อบูชาพระธาตุจุฬามณีบนสวรรค์และลอยประทีปเพื่อบูชาพระอุปคุตที่สะดือทะเล
2.การแห่พระอุปคุต มักจะแห่ในงานบุญใหญ่เช่นปอยหลวง เป็นต้น เนื่องจากความเชื่อที่ว่างานบุญใหญ่จะมีมารมาทำลายพิธี จึงมีการแห่พระอุปคุตเพื่อมาคุ้มครอง ซึ่งจะมีการอัญเชิญพระสังฆรูป(ผมไม่กล้าใช้คำว่าพระพุทธรูป)พระอุปคุตจากวัดที่มีวิหารอุปคุต ซึ่งวิหารอุปคุตจะมีเฉพาะบางวัดเท่านั้นเนื่องจากยุ่งยากและไม่ค่อยจำเป็น เพราะการสร้างวิหารจะต้องสร้างกลางน้ำหรือมีน้ำล้องรอบ ซึ่งวัดทางเหนือพื้นที่จะเล็กอยู่แล้วจึงไม่สร้างกัน และหากไม่มี ก็จะไปที่น้ำแม่(เป็นแหล่งน้ำขนาดใหญ่)ในละแวกนั้นสมมติเป็นสะดือทะเล จากนั้นให้พระชั้นผู้ใหญ่เป็นประธานงมเองให้ให้หนานลงไปงมเอาหินมาก้อนหนึ่งสมมติเป็นพระอุปคุต จากนั้นก็แห่กลับวัด เพื่อสมมติเป็นตัวแทนพระอุปคุตในการป้องกันไม่ให้มารมาทำลายพิธี พอเสร็จงานจึงเชิญกลับ(เอาหินไปไว้ที่เดิม)
3.ตักบาตรอุปคุต จริงๆตักบาตรอุปคุตไม่ได้ตักตอนเที่ยงคืนครับ แต่ด้วยกาลสมัยจึงขยับไปตักเที่ยงคืนแทน ซึ่งตามปกติการตักบาตรพระอุปคุตจะตักก่อนฟ้าแจ้งหรือก็คือตักก่อนพระอาทิตย์ขึ้น ซึ่งสมัยก่อนจะตักประมาณตี3-4 เนื่องจากมีตำนานว่าพระอุปคุตจะออกจากฌานมาบิณฑบาตที่โลกมนุษย์(ตำนานใช้คำว่าโลกมนุษย์)ในวันเป็งปุ๊ด(วันเพ็ญที่ตรงกับวันพุธ)ก่อนฟ้าแจ้งแล้วจึงกลับไปเข้าฌานที่สะดือทะเลเหมือนเดิม โดยจะจำแลงตนเป็นสามเณรน้อยหัวเขียว(เณรบวชใหม่)เพื่อรับบาตรจากผู้ที่มีบุญ สาเหตุที่ต้องแปลงเป็นสามเณรเพราะรูปร่างของพระอุปคุตไม่น่าเลื่อมใสครับ ท่านมีรุปร่างผอมแห้งว่ากันว่าึงขั้นหนังหุ้มกระดูก
ดังนั้นการตักบาตรพระอุปคุตจะตักบาตรให้สามเณรเป็นหลัก โดยตั้งแต่เที่ยงคืนจะมีการสวดบูชาพระอุปคุตพอได้เวลา สามเณรจะบิณฑบาตไปรอบหมู่บ้านโดยของใส่บาตรจะเป็นขนมครับ เนื่องจากเวลาที่ใส่บาตรเป็นเวลานึ่งข้าวของชาวบ้านทำให้ไม่สามารใส่อาหารได้ตามปกติ จึงมีการทำขนม รอไว้ใส่บาตร ดังนั้นของใส่บาตรจึงเป็นพวกขนมหรือผลไม้ซึ่งก็คือทำไว้เพื่อใส่บาตรสามเณรที่เป็นเด็กได้กินกันนั่นเอง และการบิณฑบาตรจะเสร็จก่อนฟ้าแจ้งเหมือนกัน แต่เนื่องจากสังคมที่เปลี่ยนไปวันพุธคนไปทำงานเลยขยับเวลาไปตอนเที่ยงคืนแทน เพื่อคนจะได้ไปทำงานไหวครับ
ประเพณีที่เกี่ยวข้องกับพระอุปคุตตามความเชื่อของล้านนา
1.ประเพณียี่เป็ง(ลอยกระทง) ของภาคกลางอาจจะเป็นประเพณีรื่นเริง แต่ทางเหนือวันยี่เป็งถือเป็นวันศีลใหญ่ศีลหลวงอีกวันหนึ่ง เพราะเป็นวันสิ้นสุดการรับกฐิน ซึ่งทางวัดจะมีงานครับ และทางเหนือจะมีการปล่อยว่าวไฟ(โคมลอย)เพื่อบูชาพระธาตุจุฬามณีบนสวรรค์และลอยประทีปเพื่อบูชาพระอุปคุตที่สะดือทะเล
2.การแห่พระอุปคุต มักจะแห่ในงานบุญใหญ่เช่นปอยหลวง เป็นต้น เนื่องจากความเชื่อที่ว่างานบุญใหญ่จะมีมารมาทำลายพิธี จึงมีการแห่พระอุปคุตเพื่อมาคุ้มครอง ซึ่งจะมีการอัญเชิญพระสังฆรูป(ผมไม่กล้าใช้คำว่าพระพุทธรูป)พระอุปคุตจากวัดที่มีวิหารอุปคุต ซึ่งวิหารอุปคุตจะมีเฉพาะบางวัดเท่านั้นเนื่องจากยุ่งยากและไม่ค่อยจำเป็น เพราะการสร้างวิหารจะต้องสร้างกลางน้ำหรือมีน้ำล้องรอบ ซึ่งวัดทางเหนือพื้นที่จะเล็กอยู่แล้วจึงไม่สร้างกัน และหากไม่มี ก็จะไปที่น้ำแม่(เป็นแหล่งน้ำขนาดใหญ่)ในละแวกนั้นสมมติเป็นสะดือทะเล จากนั้นให้พระชั้นผู้ใหญ่เป็นประธานงมเองให้ให้หนานลงไปงมเอาหินมาก้อนหนึ่งสมมติเป็นพระอุปคุต จากนั้นก็แห่กลับวัด เพื่อสมมติเป็นตัวแทนพระอุปคุตในการป้องกันไม่ให้มารมาทำลายพิธี พอเสร็จงานจึงเชิญกลับ(เอาหินไปไว้ที่เดิม)
3.ตักบาตรอุปคุต จริงๆตักบาตรอุปคุตไม่ได้ตักตอนเที่ยงคืนครับ แต่ด้วยกาลสมัยจึงขยับไปตักเที่ยงคืนแทน ซึ่งตามปกติการตักบาตรพระอุปคุตจะตักก่อนฟ้าแจ้งหรือก็คือตักก่อนพระอาทิตย์ขึ้น ซึ่งสมัยก่อนจะตักประมาณตี3-4 เนื่องจากมีตำนานว่าพระอุปคุตจะออกจากฌานมาบิณฑบาตที่โลกมนุษย์(ตำนานใช้คำว่าโลกมนุษย์)ในวันเป็งปุ๊ด(วันเพ็ญที่ตรงกับวันพุธ)ก่อนฟ้าแจ้งแล้วจึงกลับไปเข้าฌานที่สะดือทะเลเหมือนเดิม โดยจะจำแลงตนเป็นสามเณรน้อยหัวเขียว(เณรบวชใหม่)เพื่อรับบาตรจากผู้ที่มีบุญ สาเหตุที่ต้องแปลงเป็นสามเณรเพราะรูปร่างของพระอุปคุตไม่น่าเลื่อมใสครับ ท่านมีรุปร่างผอมแห้งว่ากันว่าึงขั้นหนังหุ้มกระดูก
ดังนั้นการตักบาตรพระอุปคุตจะตักบาตรให้สามเณรเป็นหลัก โดยตั้งแต่เที่ยงคืนจะมีการสวดบูชาพระอุปคุตพอได้เวลา สามเณรจะบิณฑบาตไปรอบหมู่บ้านโดยของใส่บาตรจะเป็นขนมครับ เนื่องจากเวลาที่ใส่บาตรเป็นเวลานึ่งข้าวของชาวบ้านทำให้ไม่สามารใส่อาหารได้ตามปกติ จึงมีการทำขนม รอไว้ใส่บาตร ดังนั้นของใส่บาตรจึงเป็นพวกขนมหรือผลไม้ซึ่งก็คือทำไว้เพื่อใส่บาตรสามเณรที่เป็นเด็กได้กินกันนั่นเอง และการบิณฑบาตรจะเสร็จก่อนฟ้าแจ้งเหมือนกัน แต่เนื่องจากสังคมที่เปลี่ยนไปวันพุธคนไปทำงานเลยขยับเวลาไปตอนเที่ยงคืนแทน เพื่อคนจะได้ไปทำงานไหวครับ