พนมบาเค็ง (เขมร: ភ្នំបាខែង \[พฺนม บาแคง]) เป็นวัดในศาสนาฮินดูที่สร้างขึ้นในรูปแบบของภูเขาศักดิ์สิทธิ์ (temple mountain) ตั้งอยู่ในจังหวัดเสียมราฐ ประเทศกัมพูชา วัดแห่งนี้อุทิศถวายแด่พระศิวะ และถูกสร้างขึ้นเมื่อปลายคริสต์ศตวรรษที่ 9 ในรัชสมัยของพระเจ้ายโศวรมัน (ครองราชย์ระหว่างปี ค.ศ. 889–910) ปัจจุบันตั้งอยู่บนยอดเขา วัดพนมบาเค็งกลายเป็นจุดชมพระอาทิตย์ตกที่ได้รับความนิยมจากนักท่องเที่ยว เพราะสามารถมองเห็นวัดนครวัดซึ่งอยู่ห่างออกไปประมาณ 1.5 กิโลเมตรทางตะวันออกเฉียงใต้ ท่ามกลางป่าดงดิบ อย่างไรก็ตาม การมีนักท่องเที่ยวจำนวนมากทำให้วัดพนมบาเค็งกลายเป็นหนึ่งในโบราณสถานที่ตกอยู่ในภาวะเสี่ยงมากที่สุดของนครวัด ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2547 เป็นต้นมา องค์การ World Monuments Fund ได้ดำเนินการอนุรักษ์วัดแห่งนี้ร่วมกับองค์การ APSARA
ประวัติศาสตร์
พนมบาเค็ง ถูกสร้างขึ้นก่อนวัดนครวัดกว่า 200 ปี และเคยเป็นวัดหลักของภูมิภาคอังกอร์ในอดีต วัดแห่งนี้ เป็นจุดศูนย์กลางทางสถาปัตยกรรมของเมืองหลวงใหม่ที่เรียกว่า **ยะโศธรปุระ (Yasodharapura)** ซึ่งพระเจ้ายโศวรมันทรงสถาปนาขึ้น เมื่อมีการย้ายราชสำนักจากเมืองหลวงเก่า **หริหราลัย (Hariharalaya)** ที่ตั้งอยู่ทางตะวันออกเฉียงใต้บริเวณ **โรวลูส (Roluos)**
ศิลาจารึกที่ลงวันที่ปี ค.ศ. 1052 ซึ่งพบที่วัดสด๊กก๊อกธม ในปัจจุบันตั้งอยู่ในประเทศไทย ได้กล่าวเป็นภาษาสันสกฤตว่า:
"เมื่อพระศรียโศวรธนะ ได้ขึ้นครองราชย์ในพระนามว่ายโศวรมัน พระอาจารย์วมัศิวะ ซึ่งเปี่ยมด้วยปัญญา ยังคงดำรงตำแหน่งเป็นครูของพระองค์ โดยพระบัญชาของพระมหากษัตริย์ เขาได้สถาปนาศิวลึงค์บนเขาศรียโศธรคิรี อันงดงามเสมอด้วยภูเขาแห่งเทพเจ้า"
นักวิชาการเชื่อว่า ข้อความนี้ กล่าวถึงการถวายศิวลึงค์ ณ วัดพนมบาเค็ง ซึ่งเกิดขึ้นประมาณหนึ่งศตวรรษครึ่งก่อนศิลาจารึกนี้
พนมบาเค็ง เป็นหนึ่งในวัดบนยอดเขา 3 แห่ง ในพื้นที่นครวัด ที่เชื่อกันว่า สร้างขึ้นในรัชสมัยของพระเจ้ายโศวรมัน อีกสองแห่งได้แก่ **วัดพนมครม** ทางใต้ใกล้ทะเลสาบโตนเลสาบ และ **วัดพนมบก** ซึ่งอยู่ทางตะวันออกเฉียงเหนือของอ่างเก็บน้ำตะวันออก (East Baray)
ช่างฝีมือ ได้สร้างคูน้ำขนาดใหญ่ล้อมรอบภูเขาและวัดไว้ พร้อมทั้งมีถนนสายหลัก ที่แผ่ออกไปในทั้งสี่ทิศ ได้แก่ เหนือ ใต้ ตะวันออก และตะวันตก เส้นทางยกระดับหนึ่งสาย เริ่มจากตะวันตกเฉียงเหนือไปยังตะวันออกเฉียงใต้ จากเมืองหลวงเก่าสู่คูน้ำของเมืองหลวงใหม่ แล้วหันไปทางตะวันออก เชื่อมตรงไปยังทางเข้าด้านตะวันออกของวัด
ในเวลาต่อมา วัดพนมบาเค็งได้ถูกดัดแปลงให้เป็นวัดในพุทธศาสนา โดยมีการสร้างพระพุทธรูปประทับนั่งขนาดใหญ่อยู่บนชั้นบนสุด (ปัจจุบันสูญหายไปแล้ว) และบนฝั่งตะวันตกของวัดก็มีการแกะสลักพระพุทธรูปปางไสยาสน์ขนาดใหญ่ในหิน ซึ่งร่องรอยของรูปปั้นนี้ยังคงมองเห็นได้ในปัจจุบัน
สัญลักษณ์และความหมาย
วัดพนมบาเค็ง ได้รับการออกแบบให้เป็นสัญลักษณ์แทน **เขาพระสุเมรุ** ซึ่งเป็นภูเขาศักดิ์สิทธิ์ในจักรวาลคติฮินดู สถานะของวัด ในฐานะภูเขาศักดิ์สิทธิ์ ยิ่งเน้นให้ชัดเจนขึ้น ด้วยทำเลที่ตั้งอยู่บนยอดเขา ซึ่งสูงจากพื้นราบโดยรอบ ประมาณ 65 เมตร
วัดแห่งนี้มีรูปแบบเป็นพีระมิดที่ประกอบด้วย 7 ชั้น ซึ่งแทนสวรรค์ทั้ง 7 ชั้น ตามคติจักรวาลในศาสนาฮินดู บนยอดชั้นที่ 7 มีปราสาทหินทราย 5 หลังเรียงในรูปแบบ **กึ่งจตุรมุข (quincunx)** คือ มีหนึ่งหลังอยู่ตรงกลาง และอีกสี่หลังอยู่ที่มุมของจัตุรัส ในชั้นล่างและชั้นต่าง ๆ ของวัด เคยมีหอคอยขนาดเล็กตั้งเรียงอยู่ทั้งหมด 108 หอคอย แต่ในปัจจุบันส่วนใหญ่ได้พังทลายลงแล้ว
ฌอง ฟีโยซา (Jean Filliozat) นักวิชาการชาวฝรั่งเศสจากสถาบัน Ecole Française และผู้เชี่ยวชาญด้านจักรวาลคติและดาราศาสตร์อินเดีย ได้ตีความสัญลักษณ์ของวัดแห่งนี้ว่า:
* วัดสร้างบนฐานสี่เหลี่ยมผืนผ้าและยกตัวขึ้นเป็น 5 ระดับ
* ยอดวัดมีหอคอยหลัก 5 หลัง
* หอคอยเล็ก 104 หลัง ถูกจัดวางใน 4 ชั้นล่าง โดยมีการวางแบบสมมาตรจนเมื่อมองจากศูนย์กลางด้านใดด้านหนึ่งจะเห็นเพียง 33 หลัง ซึ่ง 33 คือจำนวนเทพเจ้าที่พำนักอยู่บนเขาพระสุเมรุตามคติอินเดีย
* หอคอยทั้งหมดมีจำนวนรวมกัน 108 หลัง ซึ่งสื่อถึง 4 ปักษ์ของดวงจันทร์ โดยแต่ละปักษ์มี 27 วัน
* ระดับทั้ง 7 ของวัดแทนสวรรค์ทั้ง 7 ชั้น
* แต่ละชั้นมีหอคอย 12 หลัง ซึ่งแทนรอบ 12 ปีของดาวพฤหัสบดี
ศาสตราจารย์พอล วีทลีย์ (Paul Wheatley) จากมหาวิทยาลัยชิคาโก กล่าวว่า วัดพนมบาเค็งคือ "ปฏิทินดาราศาสตร์ ที่สร้างขึ้นด้วยหิน"
การค้นพบใหม่และความเข้าใจในภายหลัง
หลังจากที่ชาวตะวันตก ค้นพบโบราณสถานนครวัดอีกครั้ง ในช่วงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 19 ได้ใช้เวลาหลายสิบปี กว่าที่นักโบราณคดี จะเข้าใจถึงความสำคัญทางประวัติศาสตร์ ของวัดพนมบาเค็ง เดิมที นักวิชาการส่วนใหญ่เชื่อว่า วัดที่กล่าวถึงในศิลาจารึกสด๊กก๊อกธมนั้น คือวัดบายน ซึ่งตั้งอยู่ใจกลางเมืองนครธม แต่จากการศึกษาเพิ่มเติมในภายหลัง พบว่าวัดบายนเป็นวัดในพุทธศาสนา และถูกสร้างขึ้นในช่วงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 12 ซึ่งช้ากว่าที่เคยเข้าใจกันถึงสามศตวรรษ และทำให้ยืนยันได้ว่า วัดพนมบาเค็ง คือวัดประจำรัชกาล ของพระเจ้ายโศวรมัน
 
พระอาทิตย์ตกที่พนมบาเค็ง
การชมพระอาทิตย์ตก จากยอดเขาพนมบาเค็ง เป็นกิจกรรมยอดนิยมสำหรับนักท่องเที่ยว เพราะสามารถมองเห็นวัดนครวัดในระยะไกลกลางป่า ได้อย่างงดงาม