ในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น(ร.1-ร.3) สาเหตุที่ประชากรถูกคร่าชีวิตเป็นจำนวนมากอันดับต้นๆนั้น ถ้าจำแนกด้วยโรค 
จะมาจาก 2 กลุ่ม คือ

(1) เสียชีวิตด้วยโรคไม่ติดต่อ ได้แก่ 

1.1) ไข้ป่วง หรือ สันนิบาตสองคลอง 
ในปัจจุบันคืออาหารเป็นพิษ(อย่างรุนแรง) เพราะผู้ป่วยจะมีอาการปวดถ่ายและอาเจียนอย่างหนัก ร่างกายเสียน้ำ 
ทำให้เกิดอาการชักเกร็งตามมา

โรคป่วง
https://www.doctor.or.th/article/detail/6600

1.2) ไข้ป่า หรือ ไข้จับสั่น หรือ มาลาเรีย 
มียุงก้นปล่องเป็นพาหะ ผู้ป่วยจะมีไข้สูงแต่รู้สึกหนาวสั่น ปวดศีรษะ อาจมีอาการปวดท้อง ท้องเสีย ในรายที่รุนแรง
จะมีภาวะไตวายอันทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิต 

มาลาเรีย
https://www.tropmedhospital.com/knowledge/malaria.html
 
ในละครหมอหลวง Ep.10 มีฉากที่ทองอ้นแอบเอายาฝรั่ง(ยาควินิน)มาหุ้มทับด้านนอกด้วยยาไทย

ภาพ : ทองอ้นปั้นยา เป็นภาพจากคลิป 
https://www.youtube.com/watch?v=bmnDvfpTtIU&list=PL0VVVtBqsourm3Ss4fqcqsyFVcVcZBUXg&index=36

แต่คลิปที่พูดเรื่องการสอดไส้ยาควินินคือคลิป

FIN | ฉันเอายาไทยห่อไว้ด้านนอกแล้วเอายาฝาหรั่งสอดใส่ไว้ด้านใน | หมอหลวง EP.10 | Ch3Thailand



เนื้อหาละครส่วนนี้มีเค้าโครงมาจากเรื่องจริงในประวัติศาสตร์ ในสมัยรัชกาลที่ 3 ยาควินินนั้นนำเข้ามาในประเทศ
โดยคณะมิชชันนารี แต่ด้วยคนไทยในเวลานั้นยังไม่กล้ากินยาของหมอฝรั่ง จึงเกิดการ “ปลอม” โดยใช้ยาควินิน
ในการรักษาก็จริงแต่คนไข้กินยาควินินซึ่งถูกหุ้มด้วยยาไทยไว้ภายนอก 
 
ซึ่งผู้ที่ได้ทำการทดลองประสิทธิภาพของยาควินินจนเกิดความเลื่อมใสและอยากสนับสนุนให้มีการใช้อย่างแพร่หลาย
คือ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท 
 
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท หรือ พระองค์เจ้านวม เป็นพระโอรสองค์ที่ 49 ในพระบาทสมเด็จ
พระพุทธเลิศหล้านภาลัย(รัชกาลที่ 2)กับเจ้าจอมมารดาปราง(ใหญ่)  
กรมหลวงวงศาธิราชสนิท ได้ทรงศึกษาวิชาการแพทย์แผนโบราณ  ซึ่งเป็นวิชาประจำตระกูลทางฝ่ายพระมารดา  
ได้รับการถ่ายทอดความรู้ด้านการแพทย์แผนโบราณจาก ขรัวตาบุญเกิด และขรัวยายทองอิน  ท่านบิดาและมารดาของ
เจ้าจอมมารดาปราง(ใหญ่) ซึ่งเป็นหมอแผนโบราณผู้เชี่ยวชาญด้านการปรุงยา
ขณะทรงงานด้านกำกับราชการกรมหมอ พระองค์ทรงสนพระทัยในศาสตร์ด้านการแพทย์แผนตะวันตก และเริ่มศึกษาอย่างจริงจัง
หลังจากที่หมอปรัดเลได้ทำการผ่าตัด(ตัดแขนพระ)และปลูกฝีป้องกันไข้ทรพิษหรือฝีดาษได้เป็นผลสำเร็จเป็นครั้งแรกในประเทศไทย  
ทรงสำเร็จการศึกษาได้ใบประกาศนียบัตรจาก New York Academy of Medicine 

กรมพระยาดำรงราชานุภาพได้ทรงเล่าไว้ตอนหนึ่งว่า  “...เมื่อฉันบวชเป็นสามเณรเคยได้ยินกรมสมเด็จพระปวเรศวริยาลงกรณ์  
ตรัสว่า  ยาเม็ดแก้ไข้ของกรมหลวงวงศาฯ  ที่นับถือกันนั้นเมื่อผ่าออกดูมี  “ยาขาวฝรั่ง”  (ควินิน) อยู่ข้างในทุกเม็ด...”

ยังมีพระปรีชาสามารถของกรมหลวงวงศาธิราชสนิทอีกหลายด้าน  แต่ขอยกมากล่าวเฉพาะด้านการแพทย์ที่เกี่ยวข้อง
กับในละครหมอหลวงนะคะ

จริงๆแล้วรูปแบบของยาควินินที่ใช้กันตอนแรกนั้นอยู๋ในรูปแบบยาน้ำที่ละลายจากผงเปลือกต้นซินโคนา( Cinchona) 
--นำเปลือกไปตากแห้งแล้วบดเป็นผง เวลาใช้จึงนำมาละลายน้ำ--ในเวลาต่อมาจึงสามารถสกัดสารสำคัญแล้วผลิตออกมา
ในรูปแบบยาเม็ด
 
ภาพ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท

 
ภาพ ขวดยาควินินในอดีต(อาจไม่ใช่ช่วงเวลาในรัชกาลที่ 3)

 
ภาพ งานพิมพ์โฆษณาขายยาควินินของหมอปรัดเล


ที่มาภาพ : https://www.digitalbangkokrecorder.com/blog/2017/05/quinine-for-sale/
 
อ่านเพิ่มเติม พระประวัติของกรมหลวงวงศาธิราชสนิท 
http://www.reurnthai.com/index.php?topic=2540.0
แพทย์โฮมิโอพาธีคนแรกของไทย
https://www.facebook.com/243173489035061/posts/1613169398702123/?locale=th_TH

สนใจศึกษาเรื่องประวัติยาควินิน อ่านต่อได้ที่ 
ประวัติยาควินิน
https://mgronline.com/science/detail/9490000002980
Quinine, an old anti-malarial drug in a modern world: role in the treatment of malaria
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3121651/