นึกขึ้นได้เรื่องหนึ่งตอนไปเมืองเซี่ยเหมิน มณฑลฟูเจี้ยน ตอนนั้นผมอยู่เป็นเดือน มีโอกาสเข้าไปมหาวิทยาลัยเซี่ยเหมินหลายครั้ง เรื่องวิชาการขอไม่พูดถึง แต่ประเด็นที่น่าสนใจคือ ด้านหนึ่งของ ม.เซี่ยเหมิน ติดกับวัดหนานผู่โถว คนจีนเข้าวัดไหว้พระกันตรึมเลยครับ ผมเองก็มีเชื้อจีนเลยเข้าไปไหว้พระพุทธรูปในวัดด้วย เลยคุยกับน้องๆนักเรียนไทย น้องๆเขาบอกว่าแต่เดิมคนจีนมีพื้นฐานนับถือพุทธศาสนารูปแบบผสมกับวัฒนธรรมท้องถิ่นคือเต๋า ขงจื๊ออยู่แล้ว ต่อมาในสมัยเหมาเจ๋อตง ศาสนาเป็นสิ่งต้องห้าม คนรุ่นใหม่ที่เกิดในช่วงนั้นจะเป็นคนไม่มีศาสนา ต่อมาถึงยุคเติ้งเสี่ยวผิง มีการผ่อนคลายเรื่องการนับถือศาสนา จนมาถึงยุคสีจิ้นผิงในปัจจุบัน ดูเหมือนว่าผู้นำจีนปัจจุบันเปิดเสรีด้านการศาสนามากขึ้น ดังนั้นการแสดงออกทางการนับถือศาสนาจึงแสดงออกได้อย่างเต็มที่ จึงเป็นที่มาของวัดใหญ่ๆในจีนมีพระภิกษุมหายานหลายรูป มีคนนับถือศาสนาอย่างเปิดเผยเยอะมากๆ โดยเฉพาะพุทธมหายานรูปแบบผสมความเชื่อท้องถิ่น
ผมเองได้มีโอกาสไปวัดเล็กๆบนภูเขาในมณฑลฟูเจี้ยนด้วย สังเกตว่าทุกวัดมีพระจำพรรษาอยู่และมีชาวบ้านแถวนั้นสนับสนุนวัดคล้ายๆกับสังคมไทย
ผมเคยถามนักวิชาการชาวจีนที่ผมรู้จัก เขาบอกว่าช่วงหนึ่งคนจีนส่วนใหญ่ไม่มีศาสนา แต่หลังยุคปี 2000 คนจีนหันกลับมายอมรับนับถือวิถีชีวิตดั้งเดิมคือนับถือพุทธ เต๋า ขงจื้อ ไปพร้อมๆกัน ในวัดพุทธมียันต์แปดเหลี่ยมอยู่ ในศาสนาสถานของเต๋าก็มีพระพุทธรูปตั้งอยู่ รูปแบบนี้ผมเข้าใจได้ เพราะผมก็เจอรูปแบบอย่างนี้ในวัดจีนหรือศาลเจ้าในเมืองไทย เช่น ล่าสุดผมไปไหว้ศาลเจ้าไต้ฮงกง (ปอเต็กตึ๊ง) แถวเยาวราชก็เจอลักษณะแบบนี้ อ้อวันนั้นไปทำบุญโลงศพที่ศาลเจ้า 700 บาท ด้วยครับ