... ในบรรดา "สัตว์เทพทั้งสี่" (四象/Four Symbols) ตามคติของจีนประกอบด้วย "ชิงหลง" (青龍), "หงส์แดง" (朱雀), "พยัคฆ์ขาว" (白虎) และ "เต่าดำ" (玄武) ซึ่ง"เสือขาว"ถูกยกย่องเป็นราชาแห่งสรรพสัตว์และใช้เป็นสัญลักษณ์แทนธาตุโลหะ, ฤดูใบไม้ร่วง, ช่วงเวลาพลบค่ำ, สีขาวในทฤษฎีปัญจธาตุ(五行) ฯลฯ และเป็นผู้ปกป้องประจำทิศตะวันตกของสวรรค์ ส่วน"ชิงหลง"คือหนึ่งในสัตว์เทพชนิดที่มีลักษณะคล้ายงู, มี 4 ขา, มีหัวคล้ายม้า อูฐ วัว หรือจระเข้, มี 4 กรงเล็บ(หลงยศชั้นสูงสุดจะมี 5 กรงเล็บ) และจะมีเขาคล้ายกวางเมื่ออายุครบ 500 ปี จุดที่ชิงหลงแตกต่างจากหลงชนิดอื่นคือเกล็ดสีฟ้าเหมือนท้องฟ้า(Azure)หรือสีเขียวแกมน้ำเงิน ชิงหลงถูกใช้เป็นสัญลักษณ์แทนธาตุไม้, ฤดูใบไม้ผลิ, ช่วงเวลารุ่งเช้า, สีเขียว ฯลฯและเป็นผู้ปกป้องประจำทิศตะวันออกของสวรรค์ เมื่อคติดังกล่าวถูกนำมาเชื่อมโยงกับศาสตร์ฮวงจุ้ย(風水) ในกรณีที่เราอยู่ภายในตัวอาคารแล้วหันหน้าไปทางประตูเข้าออกหลัก ตำแหน่งพยัคฆ์ขาวของอาคารบ้านเรือนจึงอยู่"ด้านขวา" และตำแหน่งมังกรเขียวหรือชิงหลงคือ"ด้านซ้าย" อนึ่งความเข้าใจว่า "เสือคุ้มครองบนบก มังกรคุ้มครองในทะเล" อาจมีที่มาจากความเชื่อเฉพาะถิ่น กล่าวคือเสือโคร่งในคติของจีนถูกยกย่องให้เป็นราชาแห่งสัตว์ป่ามาแต่เดิม ขณะเดียวกันก็มีตำนานของชาวจีนทางใต้เกี่ยวกับ"เทพเจ้ามังกรเขียว"ว่าเป็นผู้ปกป้องแหล่งน้ำทุกแห่ง อาทิ บ่อน้ำ, คลอง, แม่น้ำ และมหาสมุทร เป็นต้น อีกทั้งยังดลบันดาลความอุดมสมบูรณ์ ทำให้ฝนฟ้าตกตามฤดูกาลตลอดปี

ขณะที่ "มอม" เป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ที่เพิ่งปรากฏในวัฒนธรรมล้านนาในช่วงเวลาไม่เกิน 200 ปี หลังการเคลื่อนย้ายเข้ามาของช่างฝีมือชาวไทใหญ่, ไทลื้อ, ไทเขิน และไทยองจากรัฐฉานและสิบสิงปันนา แต่ไม่ปรากฏในวัฒนธรรมล้านช้างเท่าไรนัก "มอม"ถูกกล่าวถึงในวรรณกรรมพื้นบ้านเรื่องท้าวฮุ่งท้าวเจือง นิทานเกี่ยวกับเสาอินทขีล และตำนานพุทธเถรวาทของล้านนา มีลักษณะที่เป็นการผสมผสานระหว่างสัตว์หลากชนิด เช่น สุนัข แมว ตุ๊กแก กิ่งก่า ลิง เสือ ฯลฯ, มีแขนยาว, ลำตัวยาวยืดคล้ายสัตว์เลื้อยคลาน และมีใบหู เป็นต้น อาจแตกต่างกันออกไปตามฝีมือช่างแกะสลัก ทางลาวกับอีสานจะเรียกว่า "สิงห์มอม" ปรากฏอยู่บนรอยสักของผู้สูงอายุบางคนเท่านั้น ตามตำนานระบุว่าเป็นพาหนะของ"เทพปัชชุนนะ"บริวารของพระพิรุณผู้ดูแลเมฆและฝน หรือเป็นร่างจำแลงของเทพปัชชุนนะเองในบางสำนวน ที่ลงมาทำภารกิจช่วยมนุษย์แต่ไม่สามารถกลับสวรรค์ได้เพราะความลำพอง จึงต้องอุทิศตนช่วยเหลือมนุษย์และยืนเฝ้าบริเวณทางเข้าโบสถ์วิหาร ทั้งนี้"มอม"มีพื้นฐานมาจาก "ชี" (獅) หรือสิงห์ผู้พิทักษ์ ในตำนานพุทธมหายานของจีนซึ่งมีต้นแบบมาจากสิงโตบนหัวเสาอโศก(सिंहचतुर्मुख स्तम्भशीर्ष/Lion Capital of Ashoka) ชีเป็นสัญลักษณ์ของการปกปักษ์รักษาจึงมักปรากฏเป็นรูปปั้นหินหน้าทางเข้าอาคารต่างๆ อีกทั้งยังถูกระบุให้เป็นพาหนะของพระโพธิสัตว์มัญชุศรี(文殊,เหวินซู) จึงเปรียบเสมือนตัวแทนของพระโพธิสัตว์องค์ดังกล่าวด้วย

ส่วน "ลวง" หรือ "พญาลวง" คือสัตว์เทพในวัฒนธรรมล้านนาและล้านช้าง มีลักษณะที่เป็นการผสมผสานของสรรพสัตว์ต่างๆกล่าวคือ มีหัวคล้ายวัว, มีเขาเหมือนกวาง, มีงวงกับงาเหมือนช้าง, มีลำตัวเป็นงู, มีเกล็ดเหมือนปลา, มีปีกเหมือนนก และมีเท้าเหมือนเหยี่ยว เป็นต้น อีกทั้งยังเกี่ยวข้องกับการดลบันดาลฝนเช่นเดียวกับมอม ซึ่งวลี "ลวงเหล้นฝ้า" เป็นการอธิบายปรากฏการณ์ฟ้าแลบของชาวล้านนา "ลวง" มีพื้นฐานมาจาก "มกร" (मकर, มะกะระ)ในปกรณัมฮินดู โดยคำว่า "มกร" เป็นรากศัพท์ของคำว่า "มังกร" แปลตรงตัวว่า "ผู้สำรอก" ในภาษาสันสกฤต มกรมีร่างกายส่วนหัวเป็นสัตว์บก เช่น กวางและช้าง เป็นต้น ส่วนลำตัวเป็นสัตว์น้ำหรือครึ่งบกครึ่งน้ำ อาทิ งู, ปลา, แมวน้ำ ฯลฯ บางครั้งมีหางเหมือนนกยูงหรือมีหางเป็นช่อดอกไม้ ในปัจจุบันมักถูกพรรณนาว่ามีร่างกายแบบจระเข้หรือตัวเงินตัวทอง มกรเป็นพาหนะของพระแม่คงคา, พระแม่นัมมทาเทวี, พระพิรุณ  และเป็นสัญลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์ ซึ่งในคัมภีร์ฤคเวทระบุว่าช้างเป็นสัตว์ที่ให้"น้ำ"หรือความอุดมสมบูรณ์มาก่อนงูใหญ่ ดังนั้นมกรและลวงจึงมีลักษณะของช้างประกอบอยู่ด้วย อย่างไรก็ตามคำว่า "ลวง" ในที่นี้มีรากศัพท์มาจาก "หลง" (隆) หรือสัตว์เทพของจีนที่ได้อธิบายไว้ แต่ในภาษาจีนยุคกลาง(Middle Chinese/漢語)ที่ใช้กันในช่วงคริสต์ศวรรษที่ 5-12 จะออกเสียงว่า /lɨoŋ/ คล้ายกับ "หลวง" ครับ ...