เริ่มปีขาลทองแล้ว แม่นันมาชวนคุยเรื่องประเพณีวัฒนธรรมของไหว้ของชาวจีนแต้จิ๋วกันค่ะ 

สารพัด "ก้วย" ที่จะต้องเตรียมไหว้แต่ละเทศกาลมีอะไรบ้าง
ก่อนจะไปคุยเรื่อง “ก้วย” ที่เป็นของไหว้กัน เรามาดูว่าในปีหนึ่งๆ ชาวจีนมีเทศกาลอะไรบ้างที่ต้องไหว้เจ้า ไหว้บรรพชนกัน 

ซึ่งชาวแต้จิ๋วมีคำกล่าวคำหนึ่งที่คนเฒ่าคนแก่พูดกันติดปากว่า สี่-หนี่-โป่ย-โจ่ย ซึ่งแยกได้เป็นสองคำ คือ สี่นี้ กับโป่ยโจ่ย
สี่นี้ แปลว่า (วัน) ส่งท้ายปีเก่า หมายถึง ปีเก่ามาถึงวันที่จะลาลับไป 

ดังนั้น สี่นี้ จึงหมายถึงวันก่อนวันปีใหม่ (จีน) หรือวันก่อนวันตรุษจีน (Chinese New Year’ eve) 

ทว่าลูกหลานชาวจีนในไทยและคนไทยไม่เรียกอย่างนี้ ไปเรียกกันว่า วันไหว้ โดยดูจากกิจกรรมสำคัญในวันนั้น 

ซึ่งก็มีพิธีกรรมไหว้เจ้าไหว้บรรพชน (ไหว้ที่บ้าน) เป็นสำคัญ

ส่วนโปยโจ่ย หมายถึง แปดเทศกาลสำคัญในรอบปี ตามปีปฏิทินจีน ได้แก่ (แม่นันเทียบปฏิทินจีนปี 2565 ให้แล้วค่ะ 

(ผิดพลาดประการใด รบกวนท่านผู้รู้ชี้แนะด้วยนะคะ แม่นันจีนปลายแถวมากๆ) 

ส่วนจะตรงกับวันที่เท่าไหร่ของไทย ไว้จะมาเทียบให้อีกทีค่ะ

วันตรุษจีน (ขุงโจ่ย) วันจีน 1 เดือน 1
วันเทศกาลโคมไฟ (หง่วงเซียว) วันจีน 15 เดือน 1
วันเช็งเม้ง วันจีน 5 เดือน 3
วันไหว้ขนมบ๊ะจ่าง (ตวนโหง่ว) วันจีน 5 เดือน 5
วันสารทจีน (วันตงง้วน) วันจีน 15 เดือน 7
วันไหว้พระจันทร์ (ตงชิว) วันจีน 15 เดือน 8
วันไหว้ขนมบัวลอย (ตังโจ่ย) วันจีน 29 เดือน 11
วันส่งท้ายปีเก่า (ก๊วยหนี่โจ่ย) วันจีน 29 เดือน 12

วันเทศกาลสำคัญเหล่านี้เป็นไปตามประเพณีปฏิบัติของชาวแต้จิ๋ว ซึ่งส่วนมากก็ตรงกับที่ชาวจีนส่วนใหญ่ยึดถือกัน 

มีที่ต่างกันหรือขาดไป ก็เป็นเพียงส่วนน้อย แต่อย่างไรก็ดี ชาวแต้จิ๋วในไทยมีวันเทศกาลน้อยวันกว่าที่บอกมา 

วันเทศกาลที่หายไปก็มี วันหง่วงเซียว (เทศกาลโคมไฟ) วันเต่งเอี๊ยง (วันนี้แม่นันไม่แน่ใจว่าวันอะไร) ส่วนวันตังโจ่ย (วันไหว้ขนมบัวลอย) 

พบว่ายังมีบางบ้านให้ความสำคัญอยู่ แต่ก็กำลังเลือนหายไปเช่นกัน (ในที่นี้จะเว้นวันไหว้เจ้าวันอื่นๆไว้ 

เช่น ทุกวันที่ 1 และ 15 ของเดือนจีน หรือชิวอิกและจับโหงว ทั้งวันสำคัญของศาลเจ้าต่างๆ คงเน้นเฉพาะแต่วันเทศกาลเท่านั้น)

ชาวแต้จิ๋วจะไหว้เจ้าและไหว้บรรพชนกันในวันเทศกาลเหล่านี้ ซึ่งเป็นประเพณีปฏิบัติที่ยึดถือสืบต่อกันมาช้านาน 

ของไหว้ก็ไม่พ้นพวกหมูห่านเป็ดไก่ ผลไม้ และที่ขาดไม่ได้คือ “ก้วย” บางกลุ่มบางชนิด 

(รวมทั้งขนมที่ทำจากแป้งข้าวเจ้าข้าวเหนียวอื่นที่ไม่เรียกว่าก้วยด้วย) เรามาดูกันว่า ในแต่ละเทศกาล ชาวแต้จิ๋วใช้ “ก้วย” อะไรบ้างไหว้เจ้า
พอใกล้วันที่ 24 เดือนสิบสองตามปฏิทินจีน ชาวแต้จิ๋วจะเริ่มโม่ข้าวเป็นแป้ง เรียกว่า บีซูหรือบีโข่ย เพื่อใช้ทำ “ก้วย” สารพัดชนิด 

เตรียมไว้สำหรับไหว้เจ้าในแบบฉบับของชาวแต้จิ๋วเอง

วันจีน 24 เดือนสิบสองเป็นวันที่เทพเจ้าทุกองค์ (บ้างว่าเฉพาะเทพเจ้าเตาไฟองค์เดียว) บนโลกมนุษย์จะกลับขึ้นไปสวรรค์ 

(ไปรายงานความดีความชั่วในรอบปีของมนุษย์) เรียกว่า วันซิ้งเจียที ซึ่งแม้จะไม่จัดเป็นวันเทศกาลสำคัญอะไร 

แต่เมื่อเทพเจ้าจะกลับสวรรค์ ก็ต้องมีพิธีไหว้ส่งกัน

ของไหว้ที่จัดมาไหว้จะต่างกันตามแต่ว่ามาจากหมู่บ้านตำบลไหน ส่วนมากแล้วจะใช้แค่น้ำตาลทรายหรือโอวทึ้งหนึ่งจาน 

(ขึ้นอยู่กับบรรพบุรุษแต่ละบ้านเริ่มต้นมาอย่างไร) บ้างมีข้าวต้มหวาน (ใส่น้ำตาล) บ้างไหว้ด้วยขนมกาลอจี๊ 

ขนมหวานที่ทำจากแป้งข้าวเหนียว ทอดน้ำมัน คลุกน้ำตาลและงาคั่ว เรียกลอถึ่งจี๊ ก็มี ชาวแต้จิ๋วจากหมู่บ้านสิ่งจั๊ว 

หมู่บ้านออกัก และหมู่บ้านโจ่ยเจียม พวกเขาจะไหว้ด้วยอั่งถ่อก้วย ขนมในกลุ่มขนมกุ้ยช่ายที่บางคนเรียกก๋วยท้อ ฮวกก้วย ขนมฟู 

อิ่วจุยก้วย ทำจากแป้งข้าวเหนียว เป็นลูกกลมข้างในกลวง ลักษณะคล้ายขนมไข่หงส์

ไหว้ส่งเทพเจ้ากลับสวรรค์แล้ว อีกหนึ่งสัปดาห์ ก็จะต้องไหว้เจ้ากันในวันตรุษจีน 

(ก่อนวันจริง 1 วัน) ของไหว้ประเภท “ก้วย”ต้องนี่เลยค่ะ อั่งถ่อก้วย ของกินรูปผลท้อแบนดูคล้ายรูปหัวใจ เนื้อก้วยสีแดงออกชมพู 

ไส้ที่ใส่ก็มี กุยช่าย ข้าวเหนียวผัดถั่วลิสงพริกไทย เผือก ถั่วเขียวบด เป็นของกินอยู่ในกลุ่มขนมกุยช่ายนั่นเอง 

แต่เมื่อจะเอามาไหว้เจ้า ก็ต้องทำให้สวยงาม ด้วยการอัดใส่พิมพ์ขึ้นรูปคล้ายผลท้อ ผสมสีแดงในเนื้อแป้งที่เป็นเปลือกเพื่อสื่อถึงความมีสิริมงคล

นอกจากอั่งถ่อก้วยแล้ว ยังต้องมีตีก้วย หรือขนมเข่ง ทำจากแป้งข้าวเหนียวผสมน้ำตาลทราย นึ่งสุก 

ก๊าก้วย ทำจากแป้งข้าวเจ้าผสมน้ำตาล หมักด้วยเชื้อยีสต์หรือผงฟู เรียกก๊าบ้อ ลักษณะเป็นก้อนกลมแบน เนื้อฟูแน่นมีรูพรุน 

มีสองชนิด คือชนิดหน้าผิวเรียบ กับชนิดหน้าแตก มักนิยมเรียกชนิดหน้าแตกว่า ฮวกก้วย

และไชเถ่าก้วย เรียกกันทั่วไปว่า ขนมผักกาด ทำจากแป้งข้าวเจ้าผสมหัวไช่เท้าขูดเส้น ปรุงเครื่อง นึ่งสุก

ของไหว้ทั้งสามชนิดนี้ รวมเรียกว่า ซาเจงโจ๊ย หมายถึงขนมนึ่งครบสามอย่าง

ถัดจากวันตรุษจีนมา 15 วัน เป็นวันหง่วงเซียว หรือวันเทศกาลโคมไฟ แม้ในอดีต ชาวแต้จิ๋วที่เมืองจีนจะเคยไหว้เจ้ากัน 

ก้วยที่เป็นของไหว้ ก็เป็นชุดเดียวกับที่ใช้ไหว้ในวันไหว้ช่วงตรุษจีน คือ ตีก้วย ฮวกก้วย ไช่เถ่าก้วย 

แต่ชาวแต้จิ๋วในไทยได้เว้นเทศกาลนี้กันไปนานมากแล้ว แต่ยังมีบ้างที่ยังมีการไหว้เจ้าในวันนี้อยู่

เทศกาลถัดจากนี้ คือเทศกาลเช็งเม้ง ซึ่งตกราววันที่ 4, 5 หรือ 6 ของเดือนเมษายน 

“ก้วย” ที่ไหว้ในเทศกาลนี้ มีฮวกก้วย แบะก้วย ทำจากแป้งข้าวสาลีผสมน้ำตาลทรายขาวหรือน้ำตาลทรายแดง (โอวทึ้ง) 

นวดปั้นเป็นก้อนกลมหรือเป็นแผ่นก็ได้ นึ่งหรือทอดในน้ำมันให้สุก 

และจูชังเปี้ย ซึ่งปีหนึ่งจะได้ทานเพียงครั้งเดียว แม่นันชอบมาก ไว้จะลองทำให้ทานกันนะคะ

พอเข้าวันที่ 5 เดือนห้าจีน ก็จะเป็นเทศกาลไหว้บ๊ะจ่างกัน ซึ่งที่บ้านแม่นันก็จะทำทุกปี คนจีนแต้จิ๋วเรียกเทศกาลนี้ตามวันเดือนว่า “โหง่วหวั่ยะชิวโหงว” 

หรือวันที่ห้าเดือนห้า แต่ชื่อจริงของเทศกาลนี้คือ “ตวงโหงวโจ่ย” ของไหว้นอกจากบ๊ะจ่างแล้ว 

ยังมีกีจั่ง หรืออีกชื่อว่า กีก้วยด้วย ทำจากแป้งข้าวเหนียวแช่น้ำสมุนไพรจีน “กีจี้” (อันนี้แม่นันไม่แน่ใจว่าเป็นตัวเดียวกับน้ำด่างรึเปล่า) 

จนข้าวเหนียวเป็นสีเหลืองนุ่ม ห่อด้วยใบไผ่เป็นลูกบ๊ะจ่าง ใช้เชือกมัดไว้เป็นพวง นำไปต้มให้สุก 

ได้กีจั่งสีเหลืองสวยคล้ายบ๊ะจ่างลูกจิ๋ว จิ้มกินกับน้ำตาลทราย

ถัดมาเป็นเทศกาลสารทจีน (วันที่ 15 เดือนเจ็ดจีน) จะไหว้ด้วยฮวกก้วย หรือขนมฟูหน้าแตก
เผลอแผล็บเดียว เรามาถึงเทศกาลตงชิว หรือวันไหว้พระจันทร์กันแล้ว เทศกาลนี้จะไหว้ “บีกอ” หรือ “เเปะกอ” 

คือขนมโก๋ ซึ่งเป็นขนมที่ทำจากแป้งข้าวเจ้าผสมแป้งข้าวเหนียว อัดใส่พิมพ์เป็นรูปทรงต่างๆ แล้วแต่จะทำออกมา

หลังวันไหว้พระจันทร์มาถึงวันที่ 9 เดือนเก้าจีน เป็นวันเต่งเอี๊ยง 

และเป็นความบังเอิญว่า วันนี้เป็นวันสุดท้ายของช่วงเทศกาลกินเจ 9 วันพอดี แต่ชาวแต้จิ๋วในไทยไม่ได้จัดพิธีไหว้เจ้ากันในวันนี้

ราววันที่ 21-22-23 วันใดวันหนึ่งในเดือนธันวาคม จะเป็นเทศกาลตังโจ่ย แม้ของไหว้จะเป็น อี่เกี้ย (อี๊กลมๆเล็กๆ) ไม่ใช่ “ก้วย” 

แต่ก็เป็นขนมที่ทำจากแป้งข้าวเหนียว เราเรียกว่าบัวลอย เป็นบัวลอยลูกเล็ก ไม่มีไส้ 

ต้มน้ำใส่น้ำตาลกรวด หรือน้ำตาลที่ชาวแต้จิ๋วเรียกว่า โอวทึ้ง ซึ่งก็คือน้ำตาลอ้อยป่นนั่นเอง

แล้วปฏิทินก็วนกลับมาถึงวันที่ 24 เดือนสิบสองตามปฏิทินจีน วันที่ชาวแต้จิ๋วส่งเทพเจ้ากลับสวรรค์อีกครั้ง 

ซึ่งชาวแต้จิ๋วก็จะเริ่มโม่แป้ง ทำ “ก้วย” สารพัดชนิด เตรียมไว้ไหว้เจ้ากันต่ออีกปี 

และจะวนเวียนเช่นนี้ไปเรื่อยๆตราบเท่าที่ชาวแต้จิ๋วยังคงเคารพในตัวเทพเจ้าทั้งหลาย และนั่นก็หมายความว่า “ก้วย” 

ที่มาจากต้นน้ำธัญญพืชของเหล่าเกษตรกร จะยังอยู่คู่กับประเพณีและวิถีชีวิตของชาวแต้จิ๋วต่อไปด้วย

ไว้แม่นันจะมาอัพเดทเทียบวันที่กับปฏิทินของไทยเพื่อจะได้ไม่หลงวันไหว้กัน พร้อมจะนำขนมในแต่ละเทศกาลมาให้ชิมค่ะ

อ่านแล้วเหนื่อยมั้ยคะ แม่นันอ่านไป พิมพ์ไป ดูปฏิทินจีนของปีนี้ประกอบไป ตาลายค่ะ 

หวังว่าจะเป็นประโยชน์ในการเตรียมของไหว้ในแต่ละสาร์ทนะคะ

CR : คุณจักสรณ์ วรางค์ศรีศิริ (เนื้อหา), MGR เนื้อหา ภาพสวยๆ และปฏิทินจีน myhora ประกอบการเขียนบทความนี้ค่ะ