โดย เมธากุล ชาบัญ นักศึกษาฝึกงานหอภาพยนตร์

“จริง ๆ ตอนนี้มันก็กลับมาอินเทรนด์อีกทีนะครับ ฟ้าทะลายโจรเนี่ย ตอนนี้เขาบอกว่ามันกันโควิดได้ (หัวเราะ)” วิศิษฏ์ ศาสนเที่ยง กล่าวติดตลกก่อนเริ่มการสนทนา ถึงแม้ว่าหัวข้อการสนทนาจะว่าด้วยวาระครบรอบ 20 ปีที่ ฟ้าทะลายโจร ได้รับเลือกให้ฉายที่เทศกาลภาพยนตร์เมืองคานส์ในปี 2544 แต่อันที่จริงภาพยนตร์เรื่องนี้ได้ลงโรงฉายในไทยเมื่อวันที่ 28 กันยายน 2543 ดังนั้นในปีนี้ ฟ้าทะลายโจร จึงมีอายุมากกว่า 20 ปี และก่อนที่จะได้ไปคานส์ ภาพยนตร์เรื่องนี้ได้ไปฉายในเทศกาลภาพยนตร์นานาชาติแวนคูเวอร์เมื่อตุลาคม 2543 พร้อมกับ ดอกฟ้าในมือมาร ผลงานของ อภิชาติพงศ์ วีระเศรษฐกุล

“พอหนังฉายแล้วก็กำลังเจ๊ง ผมก็บินไปแวนคูเวอร์เลย (หัวเราะ) ผมว่ามันคงจะประหลาดไปนิดหนึ่งสำหรับคนไทย หรืออาจจะดูว่ามันเชย มันเป็นหนังย้อนยุค ก็ไม่เป็นไร แล้วพอฉายสักพักผมก็ต้องไปแวนคูเวอร์แล้ว ก็เลยไม่ค่อยรับรู้ตัวเลขรายได้อะไรเท่าไหร่ แล้วพอกลับมาก็ทราบว่า มันเจ๊งมาก (หัวเราะ)” วิศิษฏ์ กล่าว ถึงแม้ว่าจะเป็นภาพยนตร์ร่วมรุ่นอย่าง นางนาก หรือ สตรีเหล็ก ที่ต่างก็ประสบความสำเร็จทางด้านรายได้สูง และทำให้บรรยากาศภาพยนตร์ไทยกลับมาคึกคักอีกครั้งจนต่อมาได้รับการขนานนามว่าเป็นคลื่นลูกใหม่ในช่วงทศวรรษที่ 2540 แต่ วิศิษฏ์ ก็หวังเพียงให้แรงกระเพื่อมเหล่านี้ส่งผลให้ ฟ้าทะลายโจร มีรายได้ในระดับเท่าทุนพอ ไม่ต้องทำเงินถึงขั้นนั้น

“ตอนนั้นก็เชื่อว่าหนังรสชาติแบบนี้คนไทยชอบ เป็นหนัง Melodrama ครบรส มีตลก มี Action คือพยายามทำตามขนบหนังไทยโบราณ แต่ปรากฏว่าคนดูคงรู้สึกว่ามันโบราณไปก็เลยไม่ดูกัน ก็รู้สึกผิดหวังตามสภาพของคนทำหนัง จะบอกว่าไม่หวังก็คงโกหก แต่พอตอนนี้ย้อนกลับมาดูก็รู้สึกสมควรแล้วที่จะเจ๊ง (หัวเราะ) พอแก่ตัวก็เริ่มเข้าใจว่าตอนนั้นมันก็บ้าพลังไปหน่อย (หัวเราะ)” วิศิษฏ์กล่าว

สำหรับแรงบันดาลใจในการสร้าง ฟ้าทะลายโจร วิศิษฏ์ เล่าว่าตนเติบโตมาในยุคหนัง 16 มม. และในตอนเด็ก ๆ ก็จะได้ดูหนังกลางแปลงซึ่งมักจะเป็นแบบคาวบอยไทย ที่มีพระเอกเป็น “เสือ” ผสมผสานกับความเป็นคาวบอย อันเกิดจากความนิยมภาพยนตร์คาวบอยจากตะวันตกในหมู่ชาวไทย ประกอบกับอิทธิพลจากนวนิยายของ ป. อินทรปาลิต อาทิ เสือใบ เสือดำ ดาวโจร “ผมไม่ได้เป็นต้นทาง แค่ไปเลียนแบบแล้วก็พยายามนำมันมาทำด้วยเทคนิคของปัจจุบันเท่านั้นเอง แต่ว่าวิธีของหนัง วิธีของการถ่ายทำ กระทั่งการแสดงที่บางคนก็รู้สึกว่าทำไมมันเล่นแข็งกันอย่างนี้ คือเราตั้งใจให้คล้ายหนังโบราณ ซึ่งความตั้งใจนี้มันก็เลยทำให้คนดูยุคนั้นรู้สึกว่ามันเป็นอะไรที่ประหลาดเกิน แต่ผมก็เข้าใจเขานะ ตัวผมเองก็อาจจะลุ่มหลงในหนังยุคนั้นมากเกินไป แล้วก็มีความอยากทดลองในเรื่องของศิลปะด้วย” วิศิษฏ์ กล่าว พร้อมกับยกเครดิตให้กับกิจกรรมของมูลนิธิหนังไทย “ทึ่ง! หนังไทย” ซึ่งเคยจัดขึ้นเมื่อราวปี 2538 ทำให้ตนได้มีโอกาสรับชมภาพยนตร์ไทยชั้นครูในอดีตจนนำมาสู่การสร้าง ฟ้าทะลายโจร

ชลิดา เอื้อบำรุงจิต ได้เล่าย้อนถึงกิจกรรม “ทึ่ง! หนังไทย” ซึ่งในขณะนั้นตนยังทำงานเป็นอาสาสมัครของหอภาพยนตร์ว่า เกิดจากการที่ Rank Film Laboratories ติดต่อมาว่ามีฟิล์มเนกาทีฟของภาพยนตร์ไทยค้างอยู่ที่นั่น เนื่องจากในสมัยนั้นมักนิยมส่งฟิล์มไปล้างที่อังกฤษ โดย โดม สุขวงศ์ ซึ่งเป็นผู้อำนวยการหอภาพยนตร์ในขณะนั้นได้นำฟิล์มที่ตกค้างอยู่กลับมายังประเทศไทย โดยมีทั้งภาพยนตร์จากละโว้ภาพยนตร์ ของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ หนุมานภาพยนตร์ ของรัตน์ เปสตันยี และคันจราภาพยนตร์ ของเทวมิตร กุญชร ณ อยุธยา ซึ่งหนึ่งในนั้นก็คือเรื่อง สวรรค์มืด (2501) ที่กำกับโดย รัตน์ เปสตันยี เมื่อนำกลับมาแล้วก็เกิดความคิดว่าควรนำมาจัดฉาย เนื่องจากภาพยนตร์เหล่านี้มีน้อยคนที่ได้เคยรับชมในโรง

“ตอนเราเรียนเราก็ไม่ค่อยประทับใจในหนังไทย เพราะไม่ค่อยมีให้ดูเท่าไหร่ มีแต่หนังทั่ว ๆ ไป แต่พออันนี้ก็ทำให้เรารู้สึกว่า หนังไทยก็มีครูเหมือนกันนะ มี Master แล้วมันก็ทำให้เราอยากทำงานอนุรักษ์ แล้วมันก็สำคัญนะ กับการที่คนจะได้ดูหนังในแบบที่มันควรจะเป็น อย่างตัวเองที่ได้ค้นพบว่าพอมาดู Copy สวย ๆ หรือแม้แต่หนังขาว-ดำ อย่าง โรงแรมนรก (2500) พอเรามาดูก็รู้สึกว่ามันมีอะไรที่น่าสนใจเยอะมาก” ชลิดา กล่าว

“โรงแรมนรก นี่ Master มากจริง ๆ” วิศิษฏ์ เสริม “มันสนุกมาก คือได้ยินชื่อภาพยนตร์เรื่องนี้จาก อ.กิตติศักดิ์ สุวรรณโภคิน เคยเขียนถึง แล้วเราก็ไม่เคยเห็นหนังจนกระทั่งได้เห็นจากเทศกาล ทึ่ง! หนังไทย แล้วก็เป็นแรงบันดาลใจมาก รู้สึกว่าเรามีคนระดับครู ระดับ Master อย่างคุณรัตน์ เปสตันยี แล้วเราไม่รู้จักได้อย่างไร เราโกรธตัวเองว่า เอ๊ะ เรารู้จักคนทำหนังระดับโลกทั้งหมด แต่เรากลับไม่รู้จักคนของเราเอง ซึ่งซุกซ่อนอยู่ แล้วคนส่วนใหญ่ก็ไม่รู้จักด้วย” วิศิษฏ์ ได้เล่าต่อไปว่าหลังจากนั้นจึงได้ไปค้นคว้าประวัติของ รัตน์ กับหอภาพยนตร์ทำให้ได้พบว่า นอกจากการเป็นคนทำภาพยนตร์ไทยแล้ว รัตน์ ยังเป็นผู้ที่อุทิศชีวิตให้กับวงการภาพยนตร์ไทยด้วย และเมื่อตนได้สร้าง ฟ้าทะลายโจร จึงได้อุทิศภาพยนตร์เรื่องนี้แด่ รัตน์ ดังข้อความที่ปรากฏในช่วงท้ายของภาพยนตร์