หากกล่าวถึงบทบาทของหวงเจ้งในประวัติศาสตร์ก็ไม่ได้โดดเด่นเรื่องวางแผนการรบมากเท่าไหร่ และยังถูกวิจารณ์เรื่องการทำผิดคุณธรรมอยู่มากครับ

บทบาทของหวงเจ้งเท่าที่บันทึกคือช่วยประสานงานชักชวนเล่าปี่มายึดเสฉวน ให้คำแนะนำบ้าง และส่งหนังสือไปขอให้เล่าเจี้ยงยอมแพ้ต่อเล่าปี่  รวมถึงแนะนำเล่าปี่ให้ปฏิบัติต่อเคาเจ้งที่เป็นขุนนางเสฉวนอย่างดี  แต่ไม่ได้ปรากฏเรื่องการวางแผนการรบเป็นพิเศษในช่วงนั้น

เมื่อเล่าปี่ยึดเสฉวนได้จึงแต่งตั้งหวดเจ้งเป็นผู้ว่าราชการจังหวัดจ๊ก (蜀郡太守) ควบตำแหน่งขุนพลยุทธเดช (揚武將軍) ให้ว่าราชการในเมืองเฉิงตูทั้งหมดรวมถึงเป็นหัวหน้าที่ปรึกษาของเล่าปี่   แต่หวดเจ้งกลับลุแก่อำนาจข่มเหงทำร้ายฆ่าฟันผู้ที่เคยมีเรื่องกันมาก่อน  จนมีขุนนางหลายคนไปร้องเรียนต่อขงเบ้ง  แต่แม้แต่ขงเบ้งยังไม่กล้าทำอะไรเพราะยังเกรงโจโฉกับซุนกวนอยู่บวกกับเห็นว่าหวดเจ้งมีความชอบ  นอกจากนี้ขงเบ้งเองเห็นว่าเล่าปี่รักใคร่เชื่อใจหวดเจ้งมากจึงไม่ยุ่งเรื่องนี้   ทั้งนี้ขงเบ้งกับหวดเจ้งมีความคิดไม่ตรงกันในเรื่องคุณธรรม แต่ขงเบ้งก็ยอมรับว่าหวดเจ้งมีปัญญามาก

หวดเจ้งโดดเด่นมากขึ้นในการวางแผนยึดเมืองฮันต๋งและช่วยฮองตงสังหารแฮหัวเอี๋ยน  หลังจากเล่าปี่ตั้งตัวเป็นฮันต๋งอ๋องแล้วจึงตั้งหวดเจ้งเป็น ซ่างซูลิ่ง (尚書令) หรือสมุหราชเลขาธิการดูแลสำนักราชเลขาธิการที่เป็นหน่วยงานฝ่ายบริหาร ควบตำแหน่งขุนพลพิทักษ์ทัพ (護軍將軍) แต่อยู่ในตำแหน่งสั้นๆ ก็เสียชีวิต

ความเชื่อใจของเล่าปี่ที่มีต่อหวดเจ้งมาก จนในช่วงที่เล่าปี่ไปรบกับง่อก๊กขงเบ้งเคยกล่าวไว้ว่าถ้าหวดเจ้งยังมีชีวิตอยู่คงยับยั้งเล่าปี่ได้

เฉินโซ่วผู้แต่งจดหมายเหตุสามก๊กกล่าวถึงหวดเจ้งว่า "หวดเจ้งมองเห็นได้ถึงความสำเร็จและความล้มเหลว สามารถวางแผนการอันยอดเยี่ยม แต่ไม่อาจเรียกได้ว่ามีคุณธรรม  เมื่อเปรียบกับขุนนางวุย  (บัง)ทองเป็นรองจากซุนฮก  (หวด)เจ้งเป็นคนประเภทเดียวกับเทีย(หยก) กุย(แก)หรือ"



ส่วนขงเบ้งตามประวัติศาสตร์มีผลงานที่โดดเด่นกว่าหวดเจ้งอยู่มากครับ  ทั้งเรื่องเสนอยุทธศาสตร์สามก๊กให้เล่าปี่ การเจรจาให้ซุนกวนยอมเป็นพันธมิตรร่วมต้านโจโฉ และเป็นที่ไว้วางใจของเล่าปี่ให้ดูแลกิจการการปกครองแทบทั้งหมดมาโดยตลอด  พอถึงสมัยเล่าเสี้ยน ขงเบ้งก็เป็นเสาหลักดูแลกิจการแผ่นดินของจ๊กก๊กทั้งหมด จนมีบันทึกว่าราชการใหญ่น้อยล้วนจัดการโดยขงเบ้งทั้งสิ้น  นอกจากนี้ยังคงฟื้นฟูพันธมิตรกับง่อก๊กขึ้นใหม่เพื่อรักษาสมดุลสามก๊กเอาไว้  

สิ่งที่ขงเบ้งโดดเด่นมากในประวัติศาสตร์คือเรื่องการบริหาร  ทั้งในการปกครองบ้านเมืองและการจัดการกองทัพให้เป็นระบบระเบียบ ยึดถือกฎหมายด้วยความเที่ยงธรรม มีการปูนบำเหน็จและการลงโทษที่ชัดเจน จึงทำให้จ๊กก๊กในยุคนั้นมีการปกครองที่เป็นระเบียบวินัยสูงมาก

ขงเบ้งสามารถบริหารบ้านเมืองและจัดการภายในกองทัพได้ดีเยี่ยม (จดหมายเหตุสามก๊กบันทึกว่าเมื่อสุมาอี้มาดูค่ายจ๊กก๊กหลังจากขงเบ้งตายถึงกับชมว่า 'อัจฉริยะในใต้ฟ้า') แต่ด้อยในเรื่องการวางยุทธศาสตร์ในสนามรบ  ทั้งนี้เรื่องการวางแผนการรบหรือกลอุบายต่างๆ ที่คุ้นเคยกัน ส่วนใหญ่เป็นเรื่องแต่งในฉบับนิยายครับ

เฉินโซ่วผู้ประพันธ์จดหมายเหตุสามก๊กวิจารณ์ขงเบ้งไว้ว่า  ขงเบ้งมีความสามารถในการบริหารจัดการกองทัพ แต่ด้อยในเรื่องการวางกลยุทธ์  มีความสามารถในการปกครองบ้านเมืองเหนือกว่าการวางแผนทางทหาร   และกล่าวว่าในอดีตเซียวเหอแนะนำหานซิ่น ก่วนจ้งอุปถัมภ์หวังจื่อเฉิงฟู่   ตัวขงเบ้งนั้นมีความสามารถปกครองบ้านเมืองได้เสมอกับก่วนจ้งและเซียวเหอ  แต่เขาไม่มีคนแบบหานซิ่นหรือหวังจื่อเฉิงฟู่ให้ช่วงใช้ (เลยต้องทำเองแทนหมด)      

อีกตอนหนึ่งระบุว่า ขงเบ้งมีความสามารถทางการปกครองเป็นเลิศเสมอได้กับก่วนจ้งและเซียวเหอ แต่เคลื่อนทัพหลายปีไม่ประสบความสำเร็จ เพราะความพลิกแพลงกลยุทธ์ทางทหารไม่ใช่ความถนัดของเขา แต่ทั้งนี้อาจต้องพิจารณาด้วยว่ายุทธศาสตร์ดั้งเดิมของขงเบ้งคือต้องมีเกงจิ๋วสำหรับตีวุยก๊กทั้งสองทาง แต่ภายหลังเมื่อเสียเกงจิ๋วไปแล้ว โอกาสที่จะพิชิตวุยก๊กได้จึงเป็นไปได้ยากมาก

ขงเบ้งยังมีความสามารถอื่นๆ เช่น การแต่งตำราพิชัยสงคราม การประดิษฐ์โคไม้ม้ากลสำหรับขนส่งเสบียงในสนามรบ การประดิษฐ์หน้าไม้ เป็นต้น