อัตตวรรค คือ หมวดตน


๑.  อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ          โก หิ นาโถ ปโร สิยา
      อตฺตนา หิ สุทนฺเตน               นาถํ ลภติ ทุลฺลภํ.

      ตนแล เป็นที่พึ่งของตน คนอื่น ใครเล่าจะเป็นที่พึ่งได้ ก็บุคคล
      มีตนฝึกฝนดีแล้ว ย่อมได้ที่พึ่งที่ได้ยาก.
      (พุทฺธ) ขุ. ธ. ๒๕/๓๖.




๒.  นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ                   นตฺถิ ธญฺญสมํ ธนํ
      นตฺถิ ปญฺญาสมา อาภา          วุฏฺฐิ เว ปรมา สรา.

      สิ่งที่รัก (อื่น) เสมอด้วยตนไม่มี, ทรัพย์ (อื่น) เสมอด้วย
      ข้าวเปลือกไม่มี, แสงสว่าง (อื่น) เสมอด้วยปัญญาไม่มี, ฝนแลเป็นสระอย่างยิ่ง.
      (พุทฺธ) สํ. ส. ๑๕/๙.





๓.  ยสฺส อจฺจนฺตทุสฺสีลฺยํ           มาลุวา สาลมิโวตฺถตํ
       กโรติ โส ตถตฺตานํ              ยถา นํ อิจฺฉตี ทิโส.

        ผู้ใดมีความไร้ศีลธรรมครอบคลุม เหมือนย่านทรายคลุมไม้สาละ
        ผู้นั้นชื่อว่าทำตนเหมือนถูกผู้ร้ายคุมตัว.


        (พุทฺธ) ขุ. ธ. ๒๕/๓๗.



โกสชฺชํ  ภยโต  ทิสฺวา           วิริยารมฺภญฺจ  เขมโต
            อารทฺธวิริยา  โหถ                 เอสา  พุทฺธาสาสนี.

            ท่านทั้งหลายจงเห็นความเกียจคร้านเป็นภัย  และเห็นการปรารภ
            ความเพียรเป็นความปลอดภัย  แล้วปรารภความเพียรเถิด  นี้เป็น
            พุทธานุศาสนี.
            (พุทฺธ)                                    ขุ.  จริยา.  ๒๒/๕๙๕.

      

๑๙๘.  ตุมฺเหหิ  กิจฺจํ  อาตปฺป              อกฺขาตาโร  ตถาคตา
            ปฏิปนฺนา  ปโมกฺขนฺติ              ฌายิโน  มารพนฺธนา.

            ท่านทั้งหลายต้องทำความเพียรเอง  ตถาคตเป็นแต่ผู้บอก  ผู้มี
            ปกติเพ่งพินิจดำเนินไปแล้ว  จักพ้นจากเครื่องผูกของมาร.
            (พุทฺธ)                                     ขุ.  ธ.  ๒๕/๕๑.

        

๑๙๙.  นิทฺทํ  ตนฺทึ  วิชิมฺหิตํ             อรตึ  ภตฺตสมฺมท
            วิริเยน  นํ  ปณาเมตฺวา         อริยมคฺโค  วิสุชฺฌติ.

            อริยมรรคย่อมบริสุทธิ์  เพราะขับไล่ความหลับ  ความเกียจคร้าน
            ความบิดขี้เกียจ  ความไม่ยินดี  และความเมาอาหารนั้นได้ด้วยความเพียร.
            (พุทฺธ)                                      สํ.  ส.  ๑๕/๑๐.

        

๒๐๐.  โย  จ  วสฺสสตํ  ชีเว                 กุสีโต  หีนวีริโย
           เอกาหํ  ชีวิตํ  เสยฺโย               วิริยํ  อารภโต  ทฬฺหํ.

           ผู้ใดเกียจคร้าน  มีความเพียรเลว  พึงเป็นอยู่ตั้งร้อยปี  แต่ผู้
           ปรารภความเพียรมั่นคง  มีชีวิตอยู่เพียงวันเดียว  ประเสริฐกว่าผู้นั้น.
           (พุทฺธ)                                      ขุ.  ธ.  ๒๕/๓๐.



๒๐๑.  สพฺพทา  สีลสมฺปนฺโน           ปญฺญวา  สุสมาหิโต
           อารทฺธวิริโย  ปหิตตฺโต         โอฆํ  ตรติ  ทุตฺตรํ.

           ผู้ถึงพร้อมด้วยศีล  มีปัญญา  มีใจมั่นคงดีแล้ว  ปรารภความ
           เพียร  ตั้งตนไว้ในกาลทุกเมื่อ  ย่อมข้ามโอฆะที่ข้ามได้ยาก.
           (พุทฺธ)                                       สํ.  ส. ๑๕/๗๔.