ชีวเตวาปิ สปฺปญฺโญ อปิ วิตฺตปริกฺขยา
ปญฺญาย จ อลาเภน วิตฺตวาปิ น ชีวติ.
ถึงสิ้นทรัพย์ ผู้มีปัญญาก็เป็นอยู่ได้ แต่อับปัญญา แม้มีทรัพย์ ก็เป็นอยู่ไม่ได้.
(มหากปฺปินเถร) ขุ. เถร. ๒๖/๓๕๐.
คนมีปัญญา คือคนที่มีความรู้ความฉลาดอยู่กับตัว เพราะเป็นคนดีที่ได้ยินได้ฟังวิทยาการต่างๆ มามาก โดยมีความรู้ทั้งวิชาการทางโลกและวิชาการทางธรรม สามารถคิดเป็น ทำเป็น แก้ปัญหาต่างๆ ได้ด้วยความรู้ความฉลาดของตนเอง คนเช่นนี้ แม้จะเกิดมาไม่มีทรัพย์ หรือทรัพย์มีอยู่แล้วแต่สูญหายไปด้วยภัยพิบัติต่างๆ เขาก็มีสติมั่นคง หันมาใช้ปัญญา คือ ความรู้ที่เขามีอยู่แล้วนั้น สร้างเนื้อสร้างตัวขึ้นมาได้อีก
ฉะนั้นสุนทรภู่จึงกล่าวว่า มีความรู้อยู่กับตัวกลัวอะไร ชีวิตไม่ปลดปลงคงได้ดี ส่วนผู้มีแต่ทรัพย์แต่ขาดปัญญา ก็ไม่อาจจะรักษาทรัพย์เหล่านั้นให้มั่นคงถาวรอยู่ได้นาน เพราะเมื่อมีทรัพย์ก็ใช้ทรัพย์ไม่เป็น ทรัพย์อันใดชำรุดก็ไม่มีปัญญาจะซ่อมแซม อันใดสูญหายก็ไม่ติดตามหามา คนเช่นนี้ แม้มีทรัพย์อยู่มากมายก็รักษาไว้ไม่อยู่ลงท้ายก็กลายเป็นคนอัตคัดขัดสน ชีวิตล่มจมในที่สุด
ฉะนั้น ระหว่างปัญญากับทรัพย์ แม้จะเป็นสิ่งจำเป็นทั้งสองอย่าง แต่ปัญญาช่วยบุคคลได้มากกว่าทรัพย์ภายนอก เพราะเป็นกุญแจไขไปสู่มนุษย์สมบัติ สวรรค์สมบัติ และนิพพานสมบัติได้ และปัญญานั้นเองก็จัดเป็นทรัพย์อีกชนิดหนึ่ง เรียกว่า อริยทรัพย์ แปลว่า ทรัพย์อันประเสริฐดังนี้.
หมดสิ้นทร้พย์ แต่ไม่สิ้นปัญญา ชีวิตก็กลับมาเดินต่อได้
ปญฺญาย จ อลาเภน วิตฺตวาปิ น ชีวติ.
ถึงสิ้นทรัพย์ ผู้มีปัญญาก็เป็นอยู่ได้ แต่อับปัญญา แม้มีทรัพย์ ก็เป็นอยู่ไม่ได้.
(มหากปฺปินเถร) ขุ. เถร. ๒๖/๓๕๐.
คนมีปัญญา คือคนที่มีความรู้ความฉลาดอยู่กับตัว เพราะเป็นคนดีที่ได้ยินได้ฟังวิทยาการต่างๆ มามาก โดยมีความรู้ทั้งวิชาการทางโลกและวิชาการทางธรรม สามารถคิดเป็น ทำเป็น แก้ปัญหาต่างๆ ได้ด้วยความรู้ความฉลาดของตนเอง คนเช่นนี้ แม้จะเกิดมาไม่มีทรัพย์ หรือทรัพย์มีอยู่แล้วแต่สูญหายไปด้วยภัยพิบัติต่างๆ เขาก็มีสติมั่นคง หันมาใช้ปัญญา คือ ความรู้ที่เขามีอยู่แล้วนั้น สร้างเนื้อสร้างตัวขึ้นมาได้อีก
ฉะนั้นสุนทรภู่จึงกล่าวว่า มีความรู้อยู่กับตัวกลัวอะไร ชีวิตไม่ปลดปลงคงได้ดี ส่วนผู้มีแต่ทรัพย์แต่ขาดปัญญา ก็ไม่อาจจะรักษาทรัพย์เหล่านั้นให้มั่นคงถาวรอยู่ได้นาน เพราะเมื่อมีทรัพย์ก็ใช้ทรัพย์ไม่เป็น ทรัพย์อันใดชำรุดก็ไม่มีปัญญาจะซ่อมแซม อันใดสูญหายก็ไม่ติดตามหามา คนเช่นนี้ แม้มีทรัพย์อยู่มากมายก็รักษาไว้ไม่อยู่ลงท้ายก็กลายเป็นคนอัตคัดขัดสน ชีวิตล่มจมในที่สุด
ฉะนั้น ระหว่างปัญญากับทรัพย์ แม้จะเป็นสิ่งจำเป็นทั้งสองอย่าง แต่ปัญญาช่วยบุคคลได้มากกว่าทรัพย์ภายนอก เพราะเป็นกุญแจไขไปสู่มนุษย์สมบัติ สวรรค์สมบัติ และนิพพานสมบัติได้ และปัญญานั้นเองก็จัดเป็นทรัพย์อีกชนิดหนึ่ง เรียกว่า อริยทรัพย์ แปลว่า ทรัพย์อันประเสริฐดังนี้.