ระหว่างทางขึ้นเขาอันคดเคี้ยวและสูงชันมุ่งหน้าขึ้นไปดอยตุง แสงอาทิตย์ยามสายส่องกระทบกับต้นไม้ดอกไม้ดูสวยงามจนฉันลืมอาการเวียนหัวไปชั่วขณะ เรากลับมาเยือนเชียงรายอีกครั้งในฤดูหนาว ที่นี่ต้อนรับเราด้วยอุณหภูมิประมาณ 19-20 องศาเซลเซียส

เล่ากันว่า…เมื่อก่อนแถบนี้เป็นเขาหัวโล้นและเป็นแหล่งปลูกฝิ่นที่ดีที่สุดแห่งหนึ่งของประเทศ เนื่องจากการขาดโอกาสในการเข้าถึงสถานพยาบาลของชาวเขา ทำให้พวกเขาใช้ฝิ่นเป็นยารักษาโรค แต่ที่เราเห็นต้นไม้สีเขียวชอุ่มอย่างทุกวันนี้ได้ เป็นเพราะการริเริ่มของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี หรือสมเด็จย่า ท่านเคยเสด็จมาเยี่ยมราษฎรชาวไทยภูเขาในถิ่นทุรกันดารและตรัสว่าจะปลูกป่าพร้อมกับปลูกคน จึงทรงก่อตั้งมูลนิธิแม่ฟ้าหลวงขึ้นเมื่อปี 2515 โดยมีโครงการพัฒนาดอยตุงเป็นหน่วยงานสำคัญเพื่อพัฒนาทางเลือกในการดำรงชีวิตที่ยั่งยืน ก่อตั้งขึ้นเมื่อปี 2531 ครอบคลุมพื้นที่กว่า 93,515 ไร่

ช่วงนี้ดอยตุงคึกคักเป็นพิเศษด้วยกำลังมีเทศกาลสีสันแห่งดอยตุงซึ่งปีนี้จัดเป็นครั้งที่ 2 จะเรียกว่าที่นี่เป็นถนนคนเดินที่สูงที่สุดในประเทศไทยก็ได้ เพราะมีงานออกร้านของชาวเขาและคนในพื้นที่ เรียกว่า “กาด” นำเสนอผลิตภัณฑ์งานมือและอาหารพื้นเมืองกว่า 50 ร้าน เช่นชุดชาวเขา เครื่องเงิน กระเป๋าผ้า น้ำผึ้งป่า เชอรี่ดอย ข้าวฟืน ข้าวกันจิ้น ข้าวคลุกเลือด ฯลฯ มันอาจไม่แปลกตาสำหรับคนที่นี่ แต่น่าตื่นตาเป็นอย่างมากสำหรับคนกรุง เช่นเดียวกับการแสดงและการละเล่นที่สะท้อนวิถีชีวิตและประเพณีของชนเผ่า ได้แก่ อาข่า ลาหู่ ไทใหญ่ ไทลื้อ ลัวะ และจีน



ส่วนดอกไม้ที่เราเห็นกำลังเบ่งบานอยู่ในสวนแม่ฟ้าหลวง แต่ละปีเขาจะมีการปรับเปลี่ยนธีม และดอกไม้ในสวนก็มีการเปลี่ยนทุกเดือน แต่ในงานนี้พิเศษตรงที่มีงานศิลปะจากกลุ่มศิลปินในเชียงราย สร้างสรรค์จากวัสดุเหลือใช้จากโรงงานของโครงการดอยตุงฯ แทรกตัวอยู่ด้วยอย่างกลมกลืน นอกจากนี้ยังจำลองบ้านของชาวเขาเผ่าอาข่าและลาหู่ ที่ภายในบ้านจัดแสดงข้าวของเครื่องใช้ ทั้งยุ้งข้าว ยุ้งฉาง เครื่องครัว และเมื่อเดินต่อไปอีกนิดจะเห็นดอกไม้สีๆ ที่อยู่ตรงโซนประติมากรรมต่อเนื่องซึ่งเขาเลือกสีจากลายผ้าของเผ่าต่างๆ ทั้ง 6 เผ่า




หลังจากเดินเล่นและเติมความสดชื่นด้วยกาแฟที่ Café Doitung แล้ว ฉันแวะทำเวิร์กช็อปการเย็บสมุดกระดาษสา และปั้นเซรามิก ซึ่งเป็นผลิตภัณฑ์ขึ้นชื่อของโครงการพัฒนาดอยตุงฯ ความยากไม่ได้อยู่ที่รูปทรงของเซรามิกว่าจะเอาแบบเรียบง่ายหรือซับซ้อน แต่อยู่ที่น้ำหนักมือและสมาธิที่เราต้องควบคุมให้ได้ มันยากกว่าที่คิดแต่ก็สนุกมากๆ เลยล่ะ




นอกจากอาหารและหัตถกรรม โครงการพัฒนาดอยตุงฯยังมีธุรกิจด้านการเกษตรอย่างการจำหน่ายต้นไม้และรับออกแบบจัดสวน รวมไปถึงธุรกิจด้านการท่องเที่ยว เริ่มจากสถานที่ใกล้ๆ อย่าง ‘หอแห่งแรงบันดาลใจ’ ซึ่งจัดแสดงเรื่องราวของราชสกุลมหิดลและพระราชจริยวัตร ปรัชญา และหลักการทรงงานที่เรียบง่าย นั่งรถต่อไปอีกหน่อยคือ ‘วัดพระธาตุดอยตุง’ ประดิษฐานอยู่บนยอดดอย เป็นสถาปัตยกรรมแบบเชียงแสนย่อมุมไม้สิบสอง ภายในบริเวณวัดเต็มไปด้วย ‘ตุง’ (ธง) อันเป็นสัญลักษณ์ของชาวล้านนา หมายถึงความเจริญรุ่งเรืองและชัยชนะ และนั่นก็เชื่อมโยงกับความหมายของชื่อดอยตุงด้วย




ฉันได้มีโอกาสเคารพสักการะเจดีย์ที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุก่อนจะไปชมพระอาทิตย์ตกที่ ‘สวนรุกขชาติแม่ฟ้าหลวง ดอยช้างมูบ’ สวนรวมพันธุ์ไม้หายาก โดยเฉพาะกุหลาบพันปีสีแดงซึ่งเป็นสีโปรดของสมเด็จย่า นอกจากนี้ก็ยังมีพันธุ์ไม้เมืองหนาวอีกกว่า 50 สายพันธุ์ และถ้าเรามาถูกเวลา เราก็จะได้เห็นนกอพยพอย่างกางเขนท้องแดง นกตระกูลเดินดง อีเสือหลังเทา และนกจับแมลงบางชนิด บินมาอวดโฉมอยู่แถวๆ นี้ แต่เสียดายที่ปีนี้หนาวช้า ก็เลยได้เห็นนกพวกนี้แค่ในภาพ





แต่สิ่งที่รู้สึกว่าเกินคุ้มก็คือการได้เข้าเยี่ยมชม ‘พระตำหนักดอยตุง’ หรือ ‘พระตำหนักสมเด็จย่า’ ซึ่งสร้างอยู่บนเนินเขา มองเห็นทิวทัศน์ได้กว้างไกล ลักษณะสถาปัตยกรรมกลิ่นอายล้านนาเป็นบ้านปีกไม้ มีกาแล ผสมผสานกับลักษณะบ้านพื้นเมืองแบบสวิตเซอร์แลนด์ที่เรียกว่าชาเลต์ (chalet) ฉันไม่ได้ชื่นชมเพียงความสวยงามอบอุ่นของการจัด ‘บ้าน’ และดอกไม้นานาพันธุ์รอบพระตำหนักเท่านั้น แต่ยังได้รู้จักสมเด็จย่ามากขึ้นจากสิ่งของที่จัดแสดงอยู่ภายใน ฉันเพิ่งรู้ว่าพระแท่นบรรทมของท่านเล็กและเรียบง่ายมาก ฉันได้เห็นความใฝ่รู้ของท่านจากชั้นหนังสือในห้องบรรทมและห้องทรงงาน และเพดานดาวซึ่งบ่งบอกความสนใจของท่านในด้านดาราศาสตร์ ได้เห็นของทำมืออย่างงานถักครอสติช โครเชต์ และข้อความในการ์ดที่สมเด็จย่าทรงเขียนเพื่อมอบเป็นกำลังใจแก่ตำรวจและทหาร ฯลฯ แนวคิดในการดำเนินชีวิตของท่านเป็นแรงบันดาลใจให้คนทำงานตัวเล็กๆ อย่างฉันได้มาก



พื้นที่ที่เกี่ยวเนื่องกับพระองค์ท่านไม่ได้อยู่แค่บนดอยตุง ในวันที่เราลงจากดอยมาเที่ยวในเมืองเชียงราย เรายังได้ไปเยือนไร่แม่ฟ้าหลวง ซึ่งเป็นสถานที่กำเนิดโครงการผู้นำเยาวชนชาวเขา ปัจจุบันเปลี่ยนเป็น ‘อุทยานศิลปะวัฒนธรรมแม่ฟ้าหลวง’ สถานที่เก็บรักษาและให้ความรู้เกี่ยวกับมรดกล้านนา ภายในกว้างขวางและร่มรื่นด้วยต้นไม้ใหญ่ เมื่อมาถึงปุ๊บ ก็มีขนมและน้ำชามาเสิร์ฟ เป็นชาดอกไม้ที่ทุกคนถึงกับเอ่ยปากพร้อมกันว่าหอมมมมมมมากกกกก




จุดเด่นของสถานที่คือหอคำ โครงสร้างเป็นสถาปัตยกรรมล้านนา หลังคาเป็นแป้นเกล็ด (ลักษณะเป็นแผ่นไม้นำมาเรียงต่อกัน) ซึ่งทำจากไม้สักประมาณ 300,000 แผ่น สร้างโดยการเข้าลิ่มไม้แทนการใช้ตะปู ภายในจัดแสดงวัตถุโบราณและงานพุทธศิลป์ โดยเฉพาะเชิงเทียนเก่าหลากรูปแบบซึ่งมีความสวยงามอย่างยิ่ง แต่ไฮไลท์อยู่ที่ ‘พระพร้าโต้’ องค์พระพุทธรูปแกะสลักจากไม้แก่นจันทร์ด้วยมีดอีโต้เพียงเล่มเดียวอายุกว่า 322 ปี เชื่อกันว่ามีพระพุทธคุณด้านสุขภาพร่างกาย สร้างถวายสมเด็จย่าโดยเจ้าอาวาสวัดพระธาตุศรีดอนคำ ส่วนไม้ค้ำสีเงินและสีทองตรงโคนเสา คือไม้ที่ใช้ประกอบพิธีสืบชะตาหลวง (พิธีต่ออายุ) ซึ่งเคยใช้สืบพระชนมายุให้สมเด็จย่า




หลังจากเต็มอิ่มกับศิลปะและวัฒนธรรมแล้ว วันสุดท้ายที่เชียงราย ฉันไม่พลาดที่จะไปแวะชิมชาอู่หลงที่ไร่ชา 101 ไร่ชาที่คว้ารางวัลชนะเลิศในการประกวดสุดยอดชาโลก ตั้งอยู่ระหว่างทางไปดอยแม่สลอง ก่อนจะมาผ่อนคลายด้วยการแช่เท้าในบ่อน้ำพุร้อนป่าตึง (โป่งน้ำร้อนห้วยหินฝน) ที่อำเภอแม่จัน และไปหาขนมหวานอร่อยๆ ทานรองท้องก่อนไปสนามบิน ที่ร้าน Melt in your Mouth ริมแม่น้ำกก ระหว่างนั้น…พระอาทิตย์ใกล้จะลาลับขอบฟ้า ทว่าภาพของพระอาทิตย์ตกที่สวนรุกขชาติ ดอยช้างมูบ เมื่อวันวานกลับปรากฏขึ้นในใจอีกครั้งอย่างชัดแจ้ง