หลายคำวิจารณ์ หลายความชื่นชม ผมขอสรุปวิธีชมละครชุดนี้อย่างได้อรรถรส และสาระธรรมครบถ้วนครับ
1. ต้องเข้าใจก่อนว่า หลายตอนของละครนี้ ไม่ได้มาจากพระไตรปิฎก และอรรถกถาใด ๆ หากแต่มาจากหนังสือของท่านติช นัท ฮันห์ ซึ่งจากการศึกษางานของท่านแล้ว ท่านเป็นนักปฏิบัติที่ดี แต่ไม่ใช่นักค้นคว้า หรือนักปริยัติ ดังนั้นเรื่องราวเกี่ยวกับพุทธประวัติของท่านจึงมีบ้าง ที่ไม่ตรง ไม่ถูกต้องในหลาย ๆ ตอน เรื่องที่มีในพุทธประวัติ เช่นเกี่ยวกับจัณฑาลออกบวช ท่านอาจไม่ทราบว่ามี ก็รจนาเรื่องราวขึ้นมาเอง ดังนั้นแทนที่เราจะได้พุทธประวัติ ก็กลับได้เรื่องแต่งของท่านแทน

เรื่องหลักธรรม ท่านอยู่นิกายเซน แถมเป็นเซนปฏิรูป ดังนั้นหลักธรรมจึงแปลกออกไป เช่นอนัตตาที่กลายกลับเป็น ปรมาตมัน (จักรวาลในใบไม้)ดังนั้นถ้าฟังแล้วงงก็ไม่แปลก ดูจบแล้วรีบเข้ามาดูคำอธิบายในกระทู้เกร็ดฯ ของเราทันทีครับ

2. นอกนั้นแล้ว ดร.โมดี้ทำงานค่อนข้างละเอียด ไม่ค่อยคลาดเคลื่อนกับพระไตรปิฎกนัก ส่วนตัวหลักธรรมของท่านก็มาจากสายมหายาน นิกายวัชรยานของท่านดาไลลามะ ซึ่งมีแนวคิดจากท่านนาคารชุน เราจึงได้เห็นตรีกายของพระพุทธเจ้า ในตอนตรัสรู้

3. ถ้าดูละครโดยอิงพระไตรปิฎก พอบอกได้ว่าไม่ผิดหวัง แต่ถ้าดูโดยอิงเถรวาท (ซึ่งผมกล่าวไว้แล้วว่า หมายถึงชั้นอรรถกถา) ก็จะคลาดเคลื่อนไปหลายตอน ซึ่งผมจะสรุปให้ได้อ่านกันอีกครั้ง ตอนที่ละครใกล้จบ

ตอนที่ละครใกล้จบ จะต่อด้วยบทสรุป
1. ไม่ตรงกับพระไตรปิฎกกี่แห่ง อย่างไร?
2. ไม่ตรงกับอรรถกถาเถรวาท คงมีมากพอสมควร แต่ก็จะเรียบเรียงให้ได้เข้าใจกันครับ
3. จะแจกแจงส่วนของปฐมสมโพธิกถา ซึ่งใช้สอบนักธรรม มีพระอินทร์ดีดพิณสามสาย แม่พระธรณีบีบมวยผม ฯลฯ ซึ่งผมไม่นับเป็นเถรวาทนะครับ เพราะเกิดในชั้นหลังมาก ๆ มีการแต่งเติมเสริมปาฏิหาริย์หลากหลาย ไม่มีหลักฐาน หรือความสอดคล้องว่า พระพุทธองค์ตรัสไว้
4. ในข้อ 2 ถ้าตรงกับอรรถกถานิกายใด เช่นของสรวาสติวาทิน หรือมหายาน ฯลฯ จะจับคู่ให้เท่าที่ทราบครับ
5. ที่ไม่มีในพระไตรปิฎก และอรรถกถาใด แต่มีที่มาจาก Old Path White Clouds ก็จะแจกแจงออกมา ดังที่ได้เคยทำไว้แล้ว ในเกร็ด#12 และวิเคราะห์หลักธรรมของท่านติช นัท ฮันห์ในเกร็ด#13
6. เรื่องราวจากหนังสืออื่น ถ้าพบ ดังเช่นที่หลวงพี่บวร-วราชี้แนะไว้ทั้งสองเล่มคือ Old Path White Clouds ของท่านติช นัท ฮันห์ และ จัณฑาลิกา ของรพินทรนาถ ฐากูร ส่วนผมไปอ่านพบบทบาทของโกกิลา ในพระอานนท์ พุทธอนุชา ซึ่งเหมือนกับบทของปรากฤติที่หลงรักพระอานนท์

ดังนั้น เราจะอยู่ด้วยกันหลังละครจบอีกระยะนึงครับ