เอาแค่ในอุษาคเนย์ (พม่า ไทย ลาว เขมร เวียดนาม) นะครับ

ถ้าไม่มีศาสนาพุทธ ให้ผมเดา คงเป็นคริสต์นิกายโรมันคาทอลิกซะหมด เหมือนฟิลิปปินส์ เพราะมีบาทหลวงมิชชันนารีต่างชาติ เข้ามาตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 21 แล้ว

ในอุษาคเนย์เอง ความเชื่อพื้นถิ่นก็เป็น animism นับถือผีซะโดยมาก ที่เด่น ๆ หน่อยก็คงเป็นพม่า เพราะกระแสของศาสนาฮินดูเข้ามาไม่ถึง ศาสนาฮินดูเข้ามาทางเขมร ซึ่งเป็นมหาอำนาจในอุษาคเนย์ยุคราว ๆ พุทธศตวรรษที่ 15-18 พอที่จะทำให้ศาสนาผีในรูปแบบฮินดูเป็นความเชื่อกระแสหลักของวัฒนธรรม ในย่านที่เป็นประเทศไทย ลาว เขมร เวียดนาม ในปัจจุบันได้

แต่ฮินดูที่ว่า ก็ไม่ใช่ฮินดูโดยแก่นแท้จริง ๆ เป็นฮินดูแค่รูปแบบ สังเกตว่า พิธีกรรมอะไรต่าง ๆ รับมาหมด แต่หลักการและแก่นแท้จริง ๆ มีการกล่าวถึงน้อยและจำกัด (ในแวดวงของบัณฑิต ปัญญาชน พวกพราหมณ์เท่านั้น) เราจึงไม่เห็นปรัชญาฮินดูในวัฒนธรรมอุษาคเนย์ มีแค่พิธีกรรมฮินดูที่เป็นรูปแบบ เลยกลายเป็นศาสนาผีในรูปแบบฮินดู

ในอุษาคเนย์เอง ก็มีทรัพยากรธรรมชาติมีค่าจำนวนมาก หลังจากโคลัมบัสเดินทางสำรวจโลกใหม่ ชาวยุโรปก็เริ่มมีการต่อเรือเดินทาง จนมาเจอย่านนี้ที่มีทรัพยากรธรรมชาติต้องตาต้องใจ ก็เริ่มมีการติดต่อค้าขายกับดินแดนที่เขาเพิ่มพบเจอเพิ่มมากขึ้น

ยุโรปสมัยนั้น ศาสนาหลักก็ยังคงเป็นศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอลิกอยู่ นิกายโปรแตสแตนท์ยังไม่เกิด พ่อค้ายุโรปมาค้าขายต่างแดน ก็มีบาทหลวงตามมาด้วย มาทำพิธีศาสนาให้พวกพ่อค้า แล้วก็เผยแผ่ให้คนท้องถิ่น ยิ่งคนท้องถิ่นนับถือผีมาแต่เดิม ก็โอนย้ายถ่ายเทการนับถือผีสางเทวดาให้มานับถือพระเจ้าได้ง่ายดี เจาะเป้าชนชั้นปกครองได้ ก็ง่าย

แต่ถ้ามันเป็นแบบนี้จริง ๆ อุษาคเนย์อาจจะไม่เหลือศาสนาผีในรูปแบบฮินดูไว้เลยก็ได้ เพราะคริสต์ไปที่ไหน ทำลายความเชื่อดั้งเดิมที่นั่นหมด แล้วประวัติศาสตร์ก็จะเขียนไว้ว่า เป็นอาณานิคมของชาติยุโรปสักชาติ เพราะการเผยแผ่ศาสนา มันมักมาด้วยกันกับการยึดครองอาณาจักรครับ ดูตัวอย่างฟิลิปปินส์ ตอนแรกเป็นอิสลามอยู่ดี ๆ สเปนมายึดครอง เปลี่ยนเป็นคริสต์คาทอลิกหมดเลย แล้วก็อยู่อย่างนั้นมาจนปัจจุบัน

แต่สำหรับกรณีศาสนาผีที่ฝังรากลึกมานาน อย่างในอุษาคเนย์ ถ้าคริสต์คาทอลิกเข้ามาล้างบางศาสนาผีในรูปแบบพราหมณ์ในอุษาคเนย์ อาจจะล้างบางได้แค่ความเชื่อ แต่รูปแบบการบูชาที่เคยมีก็คงทำให้หายไปได้ยาก ลองนึกภาพรูปปั้นพระเยซูมีแผ่นทองมาปิด ผูกผ้าสามสีรุงรังไปหมด หรือศาลพระภูมิข้างถนน แต่เจว็ดข้างในกลายเป็นนักบุญปีเตอร์ซะงั้น ก็ประมาณนั้นแหละ

แต่โอกาสที่จะเป็นอิสลามมีรึเปล่า ในย่านอุษาคเนย์นี่ ถือว่าน้อยมากครับ ถ้าไม่ใช่ว่าเกิดมีกองทัพมลายูหรือชวายกทัพเรือมารบชนะอยุธยาหรือเขมร แล้วบังคับเปลี่ยนศาสนาทั้งอาณาจักร ที่มาศาสนาอิสลามในบ้านเรา ค่อนข้างผูกกับชาติพันธุ์ชัดเจน คนที่มีเชื้อสายมลายู จาม หรืออาหรับ ก็จะมีแนวโน้มนับถืออิสลามมากกว่ากลุ่มอื่น ๆ ตำแหน่ง "จุฬาราชมนตรี" ของมุสลิมไทยปัจจุบัน แต่เดิมก็เป็นราชทินนามเจ้ากรมท่าขวา มีบรรดาศักดิ์เป็นพระยา ซึ่งมักจะเป็นมุสลิมซะมาก เพราะต้องติดต่อค้าขายกับพวกอาหรับ อินเดีย ต้องเชี่ยวชาญการเดินเรือทางมหาสมุทรอินเดีย ซึ่งก็มีแต่พวกอาหรับที่จะเชี่ยวชาญ ซึ่งก็เป็นมุสลิมซะหมด ตำแหน่งเจ้ากรมท่าขวาก็เลยเหมือนผู้นำชุมชนมุสลิมในกรุงสยามกลาย ๆ มาจนปัจจุบันที่เหลือแต่ราชทินนาม

เพิ่มเติม: มีข้อสังเกตที่น่าสนใจนิดนึง ว่าอาณาจักรที่เป็นพุทธ มักจะไม่ค่อยโดนเปลี่ยนศาสนาเป็นคริสต์หรืออิสลามเท่าไหร่ อย่างมากก็แค่กดไว้ กดได้ไม่นาน พุทธก็กลับมาเป็นศาสนาหลักอีก ต่างจากอาณาจักรที่นับถือผี ที่เวลาโดนเปลี่ยนศาสนาทีไร เปลี่ยนง่ายทุกที

อันนี้เป็นความดีของโครงสร้างศาสนาพุทธนะครับ ที่เอื้อให้มีการรักษาทั้งรูปแบบและเนื้อหาไปพร้อม ๆ กัน คนธรรมดาสามารถเข้ามาบวชเพื่อศึกษาแก่นคำสอนและเผยแผ่ต่อได้ ทำให้ศาสนาอื่นที่มีทั้งรูปแบบและคำสอน อย่างศาสนาคริสต์หรืออิสลาม ไม่สามารถเข้ามาแย่งพื้นที่ได้ง่ายนัก

ในขณะที่ศาสนาฮินดูเอง ถึงจะมีทั้งรูปแบบและเนื้อหา แต่ด้วยระบบวรรณะ ทำให้แก่นคำสอนอยู่ในแวดวงของวรรณะพราหมณ์ ซึ่งจำกัด คำสอนก็เข้าถึงได้ยาก พราหมณ์ก็ทำหน้าที่ประกอบพิธีกรรมซะส่วนมาก ไม่ได้เน้นการเผยแผ่ศาสนา ซึ่งจุดนี้ อาทิ ศังกระ หรือศังกราจารย์ ได้ปิดจุดบอดด้วยการปฏิรูปศาสนาฮินดูโดยเอาโมเดลพุทธมาใช้ ทำให้คนธรรมดา ๆ เข้าถึงเนื้อหาได้มากขึ้น ทำให้ศาสนาฮินดูยังอยู่รอด ภายใต้อำนาจของจักรวรรดิโมกุลที่นับถือศาสนาอิสลาม และยังอยู่ได้จนถึงปัจจุบัน

แต่ศาสนาผี มันมีแค่รูปแบบ แต่ไม่มีเนื้อหา หรือมีเนื้อหาแต่ความลึกซึ้งมันน้อย เวลาเจอศาสนาอื่นที่มีอิทธิพลทางการเมืองมากกว่า อย่างฮินดูหรืออิสลาม หรือเจอศาสนาที่มีรูปแบบและเนื้อหาลึกซึ้งชัดเจน อย่างพุทธหรือคริสต์ ศาสนาผีก็สามารถถูกลดชั้น หรือถูกทำลายไปได้ง่ายกว่า