เชื่อว่าแทบทุกคนคงได้เรียนวรรณกรรมเรื่องรามเกียรติ์มาในวิชาภาษาไทยทั้งในระดับประถมและมัธยม สมัยผมเรียนมันก็สนุกดี ด้วยความที่ชอบวิชาภาษาไทยและวรรณกรรมที่แต่งด้วยบทร้อยกรองมาแต่ไหนแต่ไร บทไหนไม่มีเรียนก็หาอ่านเอง ประทับใจวรรณกรรมเรื่องนี้มากถ้าเป็นภาพยนตร์คือบทดี สื่ออารมณ์ตัวละครต่างๆ ได้ดีชัดเจนมาก ผูกเรื่องได้โอเค (ในแง่ความสัมพันธ์ของตัวละครและเหตุการณ์ต่าง ๆ) ซึ่งในความรู้สึกของผม ความสนุกของเรื่องอยู่ที่กองทัพวานรและเหล่าพลพรรคยักษ์มากฤทธิ์ร้อยเล่ห์

แต่สิ่งที่คาในใจผมมาตลอดโดยไม่รู้ตัวและเพิ่งรู้สึกได้ว่ามันคือ "ความสงสัย" นั่นก็คือ




รามเกียรติ์ ที่อิงเค้าโครงมาจาก รามายณะ ของอินเดียได้นำบริบททางสังคมของอินเดียมาด้วย นั่นคือเรื่องวรรณะและการนับถือเทพเจ้าฮินดู โดยเทพเจ้าหลักของเรื่องคือพระนารายณ์ที่อวตารมาเป็นพระราม และแน่นอนว่า รามายณะนั้นเขียนขึ้นเพื่อสรรเสริญพระนารายณ์ และเนื้อเรื่องก็สร้างสมความยิ่งใหญ่ให้กับพระรามมาเรื่อยๆ จนกระทั่งการจบชีวิตของทศกัณฐ์ที่ทำให้ทั้งมนุษย์และเทพชื่นชม ยินดี ยกย่องกันไปทั่ว...แต่ พระราม "ยิ่งใหญ่" จริงๆ หรือ ?

ย้อนกลับไปยังตั้งแต่สมัยทศกัณฐ์ยังเป็น นนทก ยักษ์เฝ้าเชิงบันไดเขาไกรลาสอันเป็นที่สถิตของพระศิวะ อารมณ์คือคนใช้ที่มีหน้าที่เฝ้าหน้าบ้านนั่นเอง แต่มีหน้าที่พิเศษคือล้างเท้าให้เทวดาที่มาเข้าเฝ้าพระศิวะ และด้วยความเป็นยักษ์รับใช้ (อนุมานว่าเป็นตัวแทนของวรรณะศูทรซึ่งเป็นวรรณะต่ำสุดทำงานเป็นแรงงงาน กรรมกร เป็นคนใช้ ตอนแรกผมคิดว่าเป็นจัณฑาล แต่จัณฑาลเป็นอวรรณะ เป็นชนชั้นที่ไม่มีใครอยากเข้าใกล้หรือให้แตะตัว ก็คงจะเป็นศูทรมากกว่า) ทำให้เทวดาหยอกล้อเล่นด้วยเสมอ แต่ด้วยการตบหัวบ้าง ตบหน้าบ้าง ดึงผมเล่นบ้าง ทำไปทำมาผมก็เหลือน้อยลงเรื่อยๆ

วันหนึ่งนนทกก็ส่องเงาตัวเองในน้ำพอเห็นสภาพตัวเองก็ร้องไห้แค้นใจไปเฝ้าพระศิวะอ้างความดีที่ทำหน้าที่อย่าดีมาตลอดขอนิ้วเพชรชี้ใครให้ตาย พอได้แล้วก็มาทำหน้าที่ตามปกติ เทวดาก็แกล้งตามปกติเท่านั้นแหละชี้เทวดาให้ตายเลย ได้ล้างแค้นล่ะทีนี้เทวดาหน้าไหนเคยทำกับตัวเองไว้ตามล้างหนี้แค้นหมดเลย และแน่นอนว่ามันเป็นเรื่องร้ายแรงเหมือนกันจนพระนารายณ์ต้องมาปราบด้วยการแปลงกายเป็นนางฟ้ามาทำให้นนทกเคลิบเคลิ้มชวนรำตามจนถึงท่าที่ต้องชี้นิ้วที่ขา นนทกก็รำตามและขาหักล้มกลิ้งให้พระนารายณ์คืนร่าง 4 มือมาเหยียบอกไว้ นนทกก็โวยวาย
"โถ่เอ้ย ไม่กล้าสู้นี่หว่า ถึงต้องแปลงเป็นนางฟ้า"
"เห้ย โกงกันนี่หว่า ตัวเอง 4 มือ เรา 2 มือจะสู้ได้ไง"

และนารายณ์ก็ยั้วะสาปนนทกไปเกิดเป็นยักษ์ 10 หน้า 20 มือ และตัวเองจะไปเกิดเป็นมนุษย์ธรรมดา 2 มือตามไปฆ่าเอง แล้วก็ตัดหัวนนทกซะ
เนื้อเรื่องตำนานนนทกนี่มันเป็นไปตามแบบฉบับของการสร้างตัวร้ายในวรรณกรรม ละคร หรือภาพยนตร์หลายๆ เรื่องทีเดียว ที่ตัวร้าย (Villain) จะเริ่มมาจากคนดีที่ถูกสร้างปมความแค้นในใจ และเมื่อเริ่มแก้แค้นก็จะกลายเป็นตัวร้ายที่ต้องมีตัวเอก (Hero) มาปราบ

หลายคนที่รู้เรื่องตรงนี้ดีคงจะสงสัยว่าผมจะมาเล่าทำไมอยู่ได้ เหตุผลคือมันเป็นจุดที่สร้าง "ความสงสัย" ของผมนั่นเอง เพราะหลังจากนนทกมาเกิดเป็นทศกัณฐ์ และพระนารายณ์อวตารมาเกิดเป็นพระราม ลักษณะมันเหมือนกับหัวหน้าแก๊งค์มาเฟียท้าดวลกันตัวต่อตัว แต่แก๊งค์นึงกลัวหัวหน้าแพ้เลยส่งลูกน้องมาเพียบ  ก็ดูสิครับ เทวดาแห่กันอวตารตามพระรามมาเพียบเลย อวตารมาเป็นวานรที่แข็งแกร่งกันตั้งมากมาย ซึ่งตอนหลังได้มาเป็นตัวหลักๆ ในกองทัพพระรามทั้งนั้น นี่ยังไม่นับหนุมานที่ผมยกให้เป็นตัวที่เก่งที่สุดของเรื่องเลยทีเดียว ลิงบ้าอะไรทรงพลังได้ขนาดนั้น (ก็ได้พลังมาจากพระศิวะกึ่งหนึ่งนี่หว่า โกงชัดๆ) แถมตายไปเจอลมพัดเมื่อไรก็ฟื้น (ได้มาจากพระพาย ยิ่งโกงเข้าไปใหญ่) สรุปคือเทวดาจัดเต็มยังไงก็ให้พระรามไปแพ้ไม่ได้ (มนุษย์ธรรมดาๆ 2 มือถือธนูมันจะไปสู้ยักษ์ได้ไงล่ะจริงไหม)

เท่านั้นไม่พอยังมีสุครีพ (ลูกพระอาทิตย์-น้องพาลี) องคต (ลูกพาลี)มาแจมด้วยอีก สุครีพนี่เป็นเจ้าเมืองขีดขินนำกองทัพวานรมาช่วยพระรามรบกับยักษ์ สรุปนอกจากพระรามจะมีลิงระดับเทพแล้ว ยังมีกองทัพอีกด้วย

ซึงก็จะเห็นได้ในหลายๆ ตอนที่พระรามรบที่ไรก็ชนะ เพราะเอาลิงเทพๆ เข้าไปบู๊แล้วตัวเองก็ยืนยิงธนูปิดฉากแค่นั้น โดยเฉพาะตอนที่สังหารทศกัณฐ์ซึ่งเรารู้กันดีว่าเขาถอดเอาหัวใจออกจากตัวไปซ่อนไว้เลยฆ่าไม่ได้ ซึ่งคนที่หาหัวใจมาได้ไม่ใช่ใครนอกจากหนุมาน แน่นอนว่าทางฟากฝั่งพระรามที่รบกับทศกัณฐ์อยู่ ยิ่งธนูใส่แค่ไหนทศกัณฐ์ก็ไม่ตาย หนุมานก็เลยไปหาหัวใจมาจนได้ พอเจอปุ้บก็เอามาที่สนามรบขยี้หัวใจให้ดู และจังหวะนั้นเองพระรามก็แผลงศรปิดฉากอีกตามเคย อันที่จริงถ้าไม่มีหนุมานผมว่าพระรามก็ไม่ชนะ เพราะถึงจะมีลิงตัวอื่นเก่งๆ ก็สู้ญาติๆ ทศกัณฐ์ไม่ได้ ดังจะเห็นได้ในหลายๆ ตอนที่ญาติๆ ทศกัณฐ์เกือบจะชนะแล้วจนหนุมานโผล่มาเกมพลิกเลย

อีกตอนนึงที่พิสูจน์ได้ชัดคือตอนไมยราพสะกดทัพพระราม แล้วลักพาตัวพระรามจะไปฆ่า ซึ่งถ้าฆ่าเสียตั้งแต่ตอนนั้นเลยก็จบแล้ว รามเกียรติ์จบเลยตัวเอกสิ้นไปแล้ว แต่ดันเอากลับไปเมืองบาดาลซะได้ไปรอเวลาฆ่า ซึ่งแน่นอนว่าพอหนุมานฟื้นปุ้บก็ตามไปหาจนเจอและช่วยพระรามได้ ฆ่าไมยราพได้ ถ้าไม่มีหนุมานไหนเลยพระรามจะรอด

กลับมาที่ตอนพระรามแผลงศรปิดฉากทศกัณฐ์กันสักหน่อย เรามาดูตอนที่ทศกัณฐ์สั่งเสียกับพิเภกกันสักหน่อยครับ

ปากหนึ่งว่าโอ้พิเภกเอ๋ย
ไฉนเลยมาแกล้งฆ่าพี่
ตัวเราก็จะม้วยชีวี
ในเวลานี้ด้วยศรพิษ
ปากสองว่าเจ้าผู้เป็นน้อง
ร่วมท้องสืบสายโลหิต
จะได้ผ่านลงกาสมคิด
เป็นอิสรภาพแก่หมู่มาร
ปากสามขอฝากมณโฑด้วย
ช่วยบำรุงให้เป็นแก่นสาร
ทั้งอัคคีกัลยายุพาพาน
ฝูงสนมบริวารทั้งนั้น
ปากสี่ว่าเจ้าจะครองยศ
ปรากฏเป็นจอมไอศวรรย์
จงเอ็นดูสุริยวงศ์พงศ์พันธุ์
โดยธรรม์สุจริตประเวณี
ปากห้าจงดำรงทศพิธ
อย่าทำทุจริตให้เหมือนพี่
ตัดโลภโอบอ้อมอารี
แก่โยธีไพร่ฟ้าประชากร
ปากหกว่าเจ้าจงอดโทษ
ซึ่งกริ้วโกรธด่าว่ามาแต่ก่อน
อย่าให้เป็นเวราอาวรณ์
แก่เราผู้จะจรไปเมืองฟ้า
ปากเจ็ดขอฝากนัคเรศ
อันทรงวงศ์พรหเมศนาถา
สืบมาแต่องค์พระอัยกา
เมตตาอย่าให้จลาจล
ปากแปดว่าเราเลี้ยงท่าน
ก็ประมาณหมายใจให้เป็นผล
ตัวเราชั่วเองจึ่งเสียชนม์
แล้วได้ร้อนรนทั้งแผ่นภพ
ปากเก้าว่าพี่จะลาตาย
น้องชายเมตตาช่วยปลงศพ
อย่าให้ค้างราตรีในที่รบ
ไตรภพจะหมิ่นนินทา
สิบปากสิ้นฝากสั้นสั่ง
สิ้นกำลังสิ้นคิดยักษา
พิษศรร้อนรุมทั้งกายา
อสุรากลิ้งเกลือกไปฯ


สำหรับผมทศกัณฐ์เป็นตัวร้ายที่น่าเห็นใจคนนึง ลูกถูกฆ่าตายหมด ญาติๆ โดนฆ่าตายเกือบหมด เมียก็โดนศัตรู xxx (หนุมานเคยแปลงเป็นทศกัณฐ์มาหลับนอนกับนางมณโฑตอนทศกัณฐ์อยู่ในสนามรบ)

อีกมุมนึงที่ผมคิดเล่นๆ คือถ้านี่เป็นการเมืองก็คงเหมือนการกวาดล้างกลุ่มอำนาจเก่า วงศ์วานยักษ์ของทศกัณฐ์โดนกวาดล้างแทบเกลี้ยง ประเด็นไม่ได้อยู่ที่เป็นกลุ่มยักษ์ที่ทรงอำนาจ แต่เป็นเพราะวงศ์ตระกูลนี้สืบทอดมาจากวงศ์พรหม คือมีต้นตระกูลเป็นเทพชั้นพรหมนั่นเอง (ไม่ใช่ธรรมดานะ) เรียกได้ว่าเป็นยักษ์ชั้นสูงโดยแท้

ถ้ามองจากมุมของรามายณะ เนื้อเนื่องทั้งหมดนี่ดีมากในแง่การสรรเสริญชัยชนะของพระราม (ถึงต้องมีเทพอวตารมาช่วยเยอะแยะ เพราะถ้าแพ้แล้วเสียเกียรติ ต้องไม่ให้แพ้ถึงเชิดชูได้) ถ้ามองในมุมรามเกียรติ์ สำหรับผมมันก็เหมือนหนังฮ่องกงที่แก๊งค์มาเฟียสู้กันแล้วมีแก๊งค์นึงที่สวมบทพระเอกโดยให้หัวหน้าแก๊งค์มีคุณธรรมและปราบอีกแก๊งค์นึงได้ในตอนจบ

ท้ายที่สุดความสงสัยที่ว่า "พระรามใช่พระเอกแน่หรือ ?" , "ทศกัณฐ์เป็นตัวร้ายจริงๆ หรือ ?" ก็ไม่ใช่คำถามที่ต้องการคำตอบเท่าไร เป็นเพียงการตั้งข้อสังเกตจากมุมมองที่ผมได้กล่าวไปทั้งหมด เพราะท้ายที่สุดแล้วเนื้อเรื่องก็กำหนดให้ พระรามเป็นพระเอก และ ทศกัณฐ์เป็นตัวร้าย (ที่ไม่ได้ตายด้วยแค่สองมือของมนุษญ์แต่มือลิงด้วย)