"ทวารวดี" เป็นชื่อที่การศึกษาทางด้านประวัติศาสตร์กำหนดขึ้น เพื่อใช้เรียกช่วงเวลาหนึ่ง ยุคหนึ่ง สมัยหนึ่ง ของวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของผู้คนในยุคสมัยนั้นๆ -- กำหนดอายุอยู่ในช่วง พุทธศตวรรษที่ 11-16 โดยประมาณ ที่มีความเป็นทวารวดีโดดเด่นที่สุด หลังจากนั้นวัฒนธรรมแบบเขมรจะค่อยๆ รุ่งเรืองและได้รับการถ่ายทอดต่อมา ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 17-18 แต่ไม่ได้หมายความว่าความเป็นทวารดีจะหายไปนะครับ เพียงแต่มีอารยธรรมใหม่เข้ามาแพร่หลาย นิยมกันมากขึ้น มองง่ายๆ คล้ายการรับเอาแฟชั่น วัฒนธรรมใหม่ๆ มาใช้ ช่วงเวลานี้ประวัติศาสตร์ไทยมักเขียนกันว่า ดินแดนไทยตกอยู่ในอำนาจเขมร แต่ในความเป็นจริง น่าจะหมายถึงมีความสัมพันธ์กันในหลายๆ ด้าน การค้า เครือญาติ การปกครอง ศาสนา ฯลฯ กระทั่งต่อมาอารยธรรมเขมรเริ่มเสื่อมลง ในช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 18 เพราะมีติดพันการทำศึกกับจาม (ในเวียดนาม) ประกอบกับการค้าขายกับต่างชาติเจริญขึ้นเรื่อยๆ ทางดินแดนไทยจึงค่อยๆ พัฒนาบ้านเมืองให้เจริญขึ้น ไปสู่ยุคสมัยในช่วงพุทธศตวรรษที่ 19 เกิดอาณาจักรในดินแดนฝั่งไทยมากมาย ใหญ่ๆ ที่รู้จักกันดี มี 3 อาณาจักร คือ สุโขทัย ล้านนา อยุธยา (เกิดไล่เลี่ยกัน) แต่ถึงกระนั้นอารยธรรมตามแบบเขมรแต่เดิมก็ไม่ได้หายไปไหน อย่างพระปรางค์ในอยุธยา ก็เป็นส่วนหนึ่งของศิลปกรรมที่เป็นพัฒนาการมาจากปราสาทหินของเขมรครับ --

ดังนั้น ผมเลยคิดว่า "ทวารวดี" ควรเป็นชื่อที่ใช้เรียก กลุ่มวัฒนธรรมหนึ่งในดินแดนไทย ไม่อยากด่วนสรุปว่าเป็นอาณาจักรครับ เพราะในอารยธรรมของทวารดี อาจประกอบด้วยหลายๆ อาณาจักร เช่น ทางเหนือมีอาณาจักรหริภุญชัย ภาคกลางมีอาณาจักรละโว้ และบางส่วนร่วมสมัยกับดินแดนทางฝั่งสปป.ลาวด้วย เป็นต้น แต่ทุกๆ อาณาจักรน่าจะมีความสัมพันธ์ที่ทำให้เกี่ยวข้องกัน จนกลายเป็นกลุ่มวัฒนธรรมทวารวดีในดินแดนไทยครับ