ประวัติความเป็นมาของบ้านปากน้ำ (โดยย่อ)
หมู่ ๑ ตำบลบ่อทอง อำเภอกบินทร์บุรี จังหวัดปราจีนบุรี
บ้านปากน้ำตั้งขึ้นมา พ.ศ. เท่าไหร่ไม่มีใครทราบ จากคำบอกเล่าของผู้เฒ่าผู้แก่เล่าให้ฟังว่า เดิมอพยพ มาจากเวียงจันทร์  (ประเทศลาว) มีผู้เฒ่าผู้แก่หนีเข้ามาประเทศไทยเป็นจำนวนมาก และในการอพยพสมัยนั้น มีผู้เฒ่าเป็นผู้นำ อพยพ ๕ คนคือ
    ๑ ผู้เฒ่าหมื่นกล้า
    ๒ ผู้เฒ่าสกล
    ๓ ผู้เฒ่าชำนาญ
    ๔ ผู้เฒ่าหมื่นหาญ
    ๕ ผู้เฒ่าหลวงราช
ผู้เฒ่าทั้ง ๕ คนนี้มีความสำคัญเป็นอย่างมาก ซึ่งทั้ง ๕ คนนี้ได้นำพระแก้วมาจากเวียงจันทร์ เข้ามาด้วยมี ๕ องค์ คือ
    ๑ พระแก้วมรกต
    ๒ พระแก้วไพทูรย์
    ๓ พระแก้วนิลกาฬ
    ๔ พระแก้วประคำ
    ๕ พระแก้วมณีรัตน์
เมื่ออพยพเข้าอยู่นั้น ได้มาตั้งหมู่บ้านอยู่ที่สระหนองใหญ่ ต่อมาแต่ก็มีโรคร้ายเกิดขึ้น ที่ชาวบ้านเรียกว่าโรคห่า ในครั้งนั้นมีคนล้มตายเป็นจำนวนมาก ชาวบ้านเลยแตกหมู่แตกพวกหนี ออกจากบ้านหนองใหญ่ ตั้งกันอยู่คนละหมู่บ้าน เช่น บ้านเหล่า บ้านญวน บ้านบึง บ้านหม้า บ้านตูม บ้านประดู่ บ้านวังหิน บ้านข่า แต่ละหมู่บ้านไม่สมบูรณ์ขาดปัจจัยหลายอย่างสิงสำคัญคือน้ำ ต่อความต้องการของชาวบ้านและสัตว์เลี้ยง
    ดังนั้นแต่ละหมู่บ้านจึงปรึกษากันให้มาอยู่รวมกันใหม่เป็นหมู่บ้านเดียวกัน ที่ลำน้ำพระปรง บริเวณที่ แควพระปรง ไหลรวมกันกับแควพัดสทึง เรียกว่าหมู่บ้านปากน้ำมาจนทุกวันนี้
เล่าประวัติโดย คุณตามี เหมละคร อายุ ๘๗ ปี
สืบสวนประวัติโดย ผู้ใหญ่ สัญญารักษ์ คำสอน
๑ มิย. ๕๖